Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

5. Huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarining davlatning soliq 
siyosatini qo‘llab-quvvatlash va himoya qilishda roli 
«Huquqbuzarlik» tushunchasi huquq nazariyasi tomonidan chuqur 
o‘rganilgan.
Soliq sohasidagi huquqbuzarlikni ham shu asosda 
g‘ayriqonuniy aybli qilmish, harakat yoki harakatsizlik oqibatida o‘z 
majburiyatlarini qisman yoki to‘la bajarmaslik yuzasidan vujudga 
keladigan huquqiy majburiyat, soliq sohasidagi huquqbuzarlik subyekti 
huquqlarining buzilishi deb qabul qilinsa, maqsadga muvofiq bo‘lar edi. 
Soliq huquqbuzarligining yuridik tarkibi quyidagilarni o‘z ichiga 
oladi: huquqbuzarlikning obyektiv tomoni, obyekti, huquqbuzarlikning 
subyektiv tomoni, subyekti. Shuningdek, yuridik tarkib soliq borasida 
huquqbuzarlikni sodir etganlik uchun sanksiya (jarima) ko‘rinishidagi 
yuridik mas’uliyatni ham o‘z ichiga oladi.
Huquqbuzarlikning obyektiv tomoni qonunga xilof xatti-harakatlarni
(masalan, belgilangan tartibni buzgan holda soliq to‘lash obyektlari 
hisobini olib borish, bu, o‘z navbatida, tekshirilayotgan muddat ichida 
daromadlarni yashirishga olib keladi) yoki harakatsizlikni (masalan, soliq 
organlariga berilishi kerak bo‘lgan soliqlarni hisoblash hamda to‘lash 
uchun zarur hujjatlarni taqdim etmaslikni) o‘z ichiga oladi. 
Soliq huquqbuzarligining obyekti sifatida soliq huquqbuzari sodir 
etgan huquqbuzarlik tan olinadi, ya’ni soliq undirish, boj, turli yig‘imlar 
va soliq tizimiga birlashgan boshqa majburiy to‘lovlarni belgilash va 
undirish bo‘yicha yuzaga keladigan ijtimoiy munosabatlar hisoblanadi. 

---

 460
Bu munosabatlar soliq huquqi normalari bilan boshqariladi va ularning 
mazmunini ifodalaydi. 
Soliq huquqbuzarligining subyektiv tomoni ayblilikda ifodalanadi. 
Muayyan huquqbuzarlikka nisbatan olinganda qasddan yoki ehtiyotsizlik
kabi ayb ko‘rinishlari qo‘llaniladi. Soliq huquqbuzarligining subyekti 
soliq to‘lovchi, uchinchi shaxslar va soliq organlari bo‘lishlari mumkin. 
Huquq nazariyasidan ma’lumki, soliq sohasida yuridik javobgarlik, 
ko‘zda tutilgan xatti-harakat soliq huquqbuzarligi deyiladi. Soliq 
huquqbuzarliklari uchun turli sanksiyalar ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga, 
ijtimoiy xavfli soliq huquqbuzarliklariga soliq jinoyatlari kabi jinoiy 
javobgarlik qo‘llaniladi (O‘zbekiston Respublikasi JKning 168, 179, 180, 
181, 184-moddalari).
O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 41-bobi «Yakunlovchi 
qonunlar»ida soliq munosabatlari subyektlarining javobgarligi (132-
modda) xususida, lekin bu kodeksda «soliq huquqbuzarligi» 
tushunchasining ta’rifi, tavsifi berilmagan. Bizning fikrimizcha, agarda 
Soliq kodeksida «soliq huquqbuzarligi» tushunchasining ta’rifi 
berilganda, bunday xatti-harakatga jarimalarni belgilashda uning 
ahamiyati katta bo‘lur edi. 
Yuqorida keltirilgan fikrlar asosida soliqqa oid huquqbuzarliklar 
quyidagi guruhlarini ta’kidlash mumkin: 
1. Soliq to‘lovchilarning huquq va erkinliklariga qarshi 
 
huquqbuzarliklar. Bu guruh soliq to‘lovchining xo‘jalik faoliyatida 
qonunlarga xilof ravishda qarshilik ko‘rsatishini o‘z ichiga oladi. Bu 
quyidagilarda, ya’ni soliq organlari mansabdor shaxslarining tadbirkor-
larni soliq hisob-kitobiga qo‘yishga g‘ayriqonuniy e’tirozi mavjudligida, 
soliq to‘lovchining bankdagi hisob raqamlari orqali o‘tkaziladigan 
operatsiyalarni to‘xtatib qo‘yishida yoki soliq to‘lovchi mulkini 
g‘ayriqonuniy «hisobga» olishda, hisob-kitob harakatlarini, hisobot 
hujjatlarini o‘zgartirish, kengaytirish, ko‘paytirish bo‘yicha asossiz 
talablari borligida va boshqalarda o‘z ifodasini topadi. 
Soliq to‘lovchining huquq va erkinliklariga qarshi qaratilgan 
huquqbuzarliklarga soliq sohasidagi sirlarni oshkor etish, ya’ni qonun 
yo‘li bilan soliq sirlarini tashkil qilgan soliq organining lavozim egasi 
yoki o‘z kasbiy yoki lavozimiga oid majburiyatlarni bajarish chog‘ida 
o‘ziga ma’lum bo‘lib qolgan axborotlarni g‘ayriqonuniy ishlatish yoki 
o‘zga shaxsga berish kiradi.