Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

O‘zbekiston Respublikasida aholining ishsizlik darajasi, foiz 
2007-yil 2008-yil 2009-yil 2010-yil 2011-yil 2012-yil 
5,0 4,9 5,3 5,1 5,0 4,9 
Davlat ijtimoiy transfertlar orqali jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni 
ta’minlaydi. 
Ijtimoiy transfertlar – bu aholining kam ta’minlangan toifasiga pul 
to‘lovlari bo‘lib, ularning xo‘jalik faoliyatidagi ishtiroki bilan bog‘liq 
emas. Ijtimoiy transfertlar natural shaklda ham amalga oshiriladi (bepul 
tibbiy yordam, uy-joy bilan va bepul oziq-ovqat bilan ta’minlash va 
boshqalar). Transfert to‘lovlarning maqsadi jamiyatda ijtimoiy barqa-
rorlikni ta’minlash va tovar hamda xizmatlarga bo‘lgan ichki talabni 
ushlab turishdan iboratdir. 
Daromadlarni bilvosita taqsimlash usuliga soliqqa tortishning turli 
imtiyozli shakllari, bepul xizmatlarning tabaqalashgan taqsimoti kiradi. 
Jumladan, sog‘liqni saqlash va ta’lim sohasida, ayrim bozorlarda narxlar 
ustidan davlat nazorati. 
Biroq davlatning daromadlarni qayta taqsimlashda ishtirokining 
obyektiv iqtisodiy chegarasini aniqlash zarur bo‘ladi. Quyida bunday 

---

 556
qayta taqsimlashning chegarasini belgilaydigan muayyan mo‘ljallar 
mavjud. Bular: 
1) ijtimoiy to‘lovlar miqdori davlatning umumiy moliyaviy 
imkoniyatlaridan oshmasligi lozim. Aks holda, ijtimoiy dasturlarni 
amalga oshirish nafaqat budjet taqchilligi, balki aholi real turmush 
darajasining pasayishiga olib keladi; 
2) qayta taqsimlashda davlat soliq stavkalarining keskin oshishiga 
yo‘l qo‘ymaslik kerak. Soliqlarning keskin o‘sishi iqtisodiy 
subyektlarning investitsion faolligini pasaytiradi; 
3) davlatning kam ta’minlanganlarga yordam berishini haddan ziyod 
kuchaytirgani mehnat kapitali bozorini va bozor mexanizmini izdan 
chiqarishga olib keladi. Davlat tomonidan aholining kam ta’minlangan 
qatlamini qo‘llab-quvvatlash qat’iy manzilli, jamoat nazorati negizida 
tanlovli bo‘lishi kerak. 
Davlat inson kapitali bozorini tartibga solish yo‘li bilan jamiyatda 
ijtimoiy barqarorlikni ta’minlaydi. Bunda davlat ish bilan band etish 
masalasini hal etadi. Bozor mexanizmi o‘z-o‘zidan insonni yaratuv-
chanlik va mehnat qilish huquqini ta’minlashga qodir emas. Shu bois 
ham davlat jamiyatda ijtimoiy keskinlikka yo‘l qo‘ymaslik maqsadida 
aholini samarali ish bilan band etishga faol aralashadi.
Davlatning navbatdagi funksiyasi milliy iqtisodiyot darajasida yuqori 
samarali xo‘jalik yuritishni ta’minlash funksiyasidir. Agar bozor 
mexanizmi samarali ishlab chiqarishni alohida korxona doirasida 
ta’minlasa, davlat bu muammoni butun milliy xo‘jalik doirasida hal etadi. 
Bular:
1. Davlat ilmiy texnika taraqqiyoti, innovatsion texnologiyalarni joriy 
etishni rag‘batlantiradi. Tajriba ko‘rsatmoqdaki, bozor mexanizmi bunga 
qodir emas.