Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Xalqaro savdoning xususiyatlari. Iqtisodiy resurslar harakatchan-
ligining mamlakatlar o‘rtasida ular ichkarisiga qaraganda ancha sust 
kechishi kuzatiladi. Har bir mamlakat xalqaro savdoda turli valutalardan 
foydalanadi. Jahon amaliyotida ichki savdoga nisbatan siyosiy aralashuv 
va nazorat qilish darajasi yuqoriligi kuzatiladi.
A. Smitning «mutlaq ustunlik» nazariyasi. Bunga ko‘ra qanday 
tovarlarni eksport, qaysilarini import qilishning afzalliklari to‘g‘risidagi 
qarashlarini bayon qilishda milliy hamda jahon narxlari, ularning ishlab 
chiqarish xarajatlari mutlaq miqdori o‘rtasidagi farqni hisobga oladi. 
Boshqacha aytganda, mazkur nazariya xarajatlarning mutlaq 
miqdoriga asoslanadi. Unga ko‘ra, har bir mamlakat o‘zida kamroq 
xarajat sarflanadigan mahsulotlarni ishlab chiqarish, ancha yuqori 
xarajatlarni taqozo qiladiganlarini esa tashqaridan sotib olishi lozim. 
D. Rikardoning «nisbiy ustunlik» nazariyasi. Xalqaro mehnat 
taqsimoti va ixtisoslashishning umumiy tamoyillariga asoslanish orqali 
aniqlanadigan xarajatlar nisbatidagi farq (avvalo, tabiiy-geografik 
sharoitlari tufayli kelib chiqadigan) aynan olingan mamlakatda qaysi 
tovarlarni ishlab chiqarish, qaysilarini ayirboshlash orqali chetdan olish 
lozimligini ko‘rsatadi.
Konyunktura deganda jahon iqtisodiyotining rivojlanishini, alohida 
olingan mamlakatning iqtisodiy ahvolini, bozorning biror sohasi 
rivojlanishini belgilovchi omillar va shart-sharoitlar majmui tushuniladi. 
Jahon bozorida iqtisodiy vaziyat keskinlashmoqda. XXI asrning dastlabki 
o‘n yilligida xalqaro savdoda quyidagi o‘zgarishlar ro‘y berdi: jahon 
bozorida AQShning yetakchilik mavqei pasayib, boshqa rivojlangan 

---

 642
mamlakatlar, xususan Xitoy, Yaponiyaning mavqei ortib bormoqda. 
Jahon eksportida yangi industrial mamlakatlar (Singapur, Janubiy Koreya, 
Xitoy, Braziliya, Meksika)ning hissasi ortmoqda. Ishlab chiqarish 
modernizatsiyasi natijasida xalqaro savdoning tovar tarkibi o‘zgarmoqda. 
Jahon eksportida fan sig‘imi, yuqori murakkab innovatsion ahamiyatli 
mahsulotlar, elektr-texnika uskunalari, transport vositalarining hissasi 
ortib bormoqda. Jahon bozori savdo aylanmasi tarkibida qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarining ulushi qisqarib, yengil sanoat mahsulotlari ulushi 
ortayotgani kuzatilmoqda. Jahon eksportida xizmatlar ulushi to‘xtovsiz 
o‘sib bormoqda.