Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Bevosita xarajatlar usuli bo‘yicha barcha xarajatlar yuk xati (shartli-
doimiy) va bevosita (o‘zgaruvchan) xarajatlarga bo‘linadi. Bevosita 
xarajatlar usuli bo‘yicha baho belgilash asosan bevosita (o‘zgaruvchan) 
xarajatlarni inobatga oladi. Doimiy xarajatlar sotuv narxlari bilan 
o‘zgaruvchan xarajatlar o‘rtasidagi farq, ya’ni qo‘shilgan (marginal) 
foyda bilan qoplanadi. 
Firmalar e’lon qilingan (preyskurant) narxlarni o‘zgartirmagan holda, 
ularni oshirishi yoki tushirishi mumkin. Buning uchun yetkazib berish 
shartlari, sifati, o‘rami (qutisi) va shu kabilar uchun ustamalar yoki 
chegirmalar tizimidan foydalanadilar yoxud tovarlarni shartnomaviy 
narxlar bo‘yicha sotadilar (ular sanoat uskunalari, yarimfabrikatlar va 
materiallar sotuvining 80–90 foizini qamrab oladi). 
Xomashyo (energoresurslar, mineral xomashyo, o‘g‘itlar, qishloq 
xo‘jalik mahsulotlari, rangli metallar) bozorida baho belgilashning 
xususiyatlarini asosiy ishlab chiqaruvchilarning narxlarini, eksport 
qiluvchi va import qiluvchi davlatlarning alohida rolini, talab va taklifni 
hisobga olish tashkil qiladi. Bir xil tovarlarga bo‘lgan dunyo va ichki 
narxlar ko‘pincha o‘zaro mos kelmaydi. Tashqi bozorlarni egallash uchun 
ichki narxlardan yoki tovar qiymatidan ancha past bo‘lgan demping 
narxlardan foydalaniladi. Demping xarajatlari tovarlarning ichki bozorda 
sotilishidan kelgan o‘ta yuqori foydalar hisobidan qoplanadi. 
Baho belgilashga ta’sir etuvchi omillar quyidagilardan iborat: 
1) eksport qiluvchi mamlakatlar iqtisodiy taraqqiyotining darajasi 
(progressiv mahsulot, yuqori darajadagi mehnat unumdorligi, malakali ish 
kuchiga sarflanadigan xarajatlarning kamligi, asosiy kapitalning yuqori 
sur’atlarda yangilanishi narxlarni pasaytirish va mahsulot raqobatbar-
doshligini oshirish imkonini beradi); 
2) 
narxlarning inflatsiya ta’sirida ko‘tarilishi (ishlab chiqarish 
xarajatlarining ortishi mahsulot narxining o‘sishiga olib keladi); 
3) aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan yalpi milliy mahsulot hajmi. 
Shunday qilib, tovarlar ishlab chiqarishning milliy va baynalminal 
qiymati o‘rtasidagi farqlarda namoyon bo‘ladigan qiymat qonuni jahon 
bozoridagi bitimlar narxiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi hamda xalqaro 
mehnat taqsimotining harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Mamlakatlar 
o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar xalqaro hisob-kitoblar asosida olib boriladi. 

---

 644