Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

raqobat yuz bersa, ikkinchidan, subyektlar o‘z faoliyatini, binobarin, 
manfaatlarini ham muvofiqlashtirishga intiladilar. Aks holda, ularning 
ishi yurishmaydi. Subyektlarning ajralishi va yaqinlashib o‘z xatti-
harakatlarini moslashtirishi bu iqtisodiyotning ikki ziddiy tomonidir. 
Raqobat iqtisodiy subyektlarning ajralishi bo‘lsa, integratsiya ularni 
birlashtiradi. Integrasiyaning zarurligi ham doim raqobat qilavermay, 
murosaga kelish, shu yo‘sinda manfaatlarni moslashtirishni talab qiladi. 
Gap shundaki, ishlab chiqarishdagi o‘zaro bog‘liqlik kuchayishi bilan 
integratsiyalashmay turib yaxshi foyda ko‘rish qiyinlashadi. Mana shu 
o‘zaro bog‘liqlik ayrim iqtisodiy subyektlarga mopopol mavqe bermaydi. 
Binobarin, integratsiya va erkin raqobat monopollashuvga yo‘l 
qo‘ymaydi. Zamonaviy bozor iqtisodiyotida subyektlarning o‘zaro 
aloqalari tasodifiy emas, balki ular muntazam bo‘lib, barqarorligi bilan 
ajralib turadi. Bu aloqalar negizida yotgan narsa ishlab chiqarishning 
chuqur ixtisoslashuvi, korxonalar va tarmoqlarning bir-biriga integratsiya 
orqali bog‘lanib qolishidir. Shu tufayli mijozlar o‘rtasida tijorat aloqalari 
bozorda bir marta yuz beradigan oldi-sotdi bilan tugallanmay uzoq davom 
etadi. Bu aloqalarni yuzaga chiqaruvchi muhim omil iqtisodiy subyektlar 
o‘rtasidagi ishonch hisoblanadi, bu halol raqobat sharoitidagina bo‘lishi 
mumkin. Bozor iqtisodiyotida raqobatga xos bo‘lmagan munosabatlar 
ham kelib chiqadi. Masalan, marketing (ishlab chiqarishni bozor bilan 
bog‘lash) orqali ishlab chiqarish bilan iste’mol bog‘lanadi. Bunda 
sotuvchi bilan xaridor raqobati o‘rniga o‘zaro ma’qul aloqa o‘rnatiladi. 
Xaridorga kerakli tovar yetkazib beriladi, narx esa sotuvchi uchun qulay 
bo‘ladi. Bu yerda manfaatlarning uyg‘unlashuvi yuzaga chiqadi. 
Ishchilarning o‘zaro ish o‘rni, xo‘jayinlarni ishchilar bilan ishga yollashni 
qulayligi uchun kurashi o‘rniga ish topib berish, yaxshi ish bilan 
ta’minlash munosabati paydo bo‘ladi. Masalan, firma ishchiga yangi 
kasbni olishga moddiy ko‘maklashadi, toki u ishsiz qolganda, yangi ishga 

---

 128
joylasha olsin. Davlat iqtisodiy subyektlar munosabatiga aralashib, uni 
tartiblaydi. U qonun yo‘li bilan monopoliyani cheklaydi, raqobatning 
halol borishini ta’minlaydigan qoidalarni joriy etadi. Individual mulk 
sohiblari hadeb kurashavermay, aksioner jamiyatga (sherikchilik 
shirkatiga) birlashadilarki, natijada ularning manfaati umumiy bo‘lib 
qoladi. Bozor iqtisodining subyekti bo‘lgan ishchilar ham aksiya sotib 
olib, mulkning sherigi – egasiga aylanadilar. Foyda ko‘rish borasida 
ularning manfaati kapital egalari manfaati bilan yaqinlashadi. Demak, 
bozor iqtisodiyotida raqobatdan boshqacha, hamkorlik munosabatlari ham 
mavjud. Bozor iqtisodiyoti o‘zining regulatorlariga ega. Bozor