Microsoft Word kr turkiston qayg'usi ziyouz com doc

Kutubxonachi.uz - @KutubxonachiUz
Шундоқки, кўринишда Тўрбоғатой оқ русларидан ясама 600 чамали қизил аскар, Уримчида Жанг Жун 
ўрнини эгаллаган Шинг Дубан томонидан, Курага келтирилмиш эди. Яна шу қаторда 42 пост чегараси 
орқалиқ ўтган ёширин сонлик қизил аскарлар эса телефон симларини судрашиб, душман қаршисига 
келаётган ҳарбийлар каби, тўлиқ қуролланган ҳолда тайёр турмиш эдилар. Асли кутилган мақсад эса, Или 
ўлкасида биринчи аскарий марказ ўрнини олган Кура қалъасини бузиб, Жанг Жун таянчиси аскар бошлиғи 
Жинг Шуринни қўлга тушириш эди. Шунинг учун хитойларча энг кучли ҳисобланган 6у қалъанинг 
шимолий дарвозаси остига ёширинча портлағич қўйиган эди. Устида арава юргидек қалинлиқда бўлган 
сапил дарвозасини, ҳар икки тарафидаги тўпхоналари билан, ҳавога кўтариб парчалаб ташламишдур. 
Бунинг устига ҳайбат кўрсатиш учун, совет Русияси замбаракларидан отилган ўқлар қалъа ичига 
тушганидан ташқари, момақалдироқ каби гуркураган аэроплан Кура шаҳри устидан икки уч айланмиш 
эди.
Бунга қарши апиюнчи хитойлар, хон даври қолдиқлари бўлган у кундаги эски қуролларини кўтаришиб, 
фил олдидаги пашшадек бўлиб, қандай қарши тура олсинлар! Чунки, ҳаёт оламининг қонуни бўйича инсон 
ишлари бутунлай сабабга боғлиқдир. Буни тўлиғи билан қўлга келтирмаганлар, майли ким бўлсин уни 
эгаллаб қўлга келтурганларга, бош эгишга мажбур эдилар. Шунга кўра, Жинг Шурин кучлик душманига 
қарши туришга ожиз қолгач, ночор, нима қилишини билмай, номардларча жон қутқариш чорасига 
киришади. 1934 йили январ ойларида, ер устини қор қоплаган қаҳратон кунлари, тун қоронғусида мол 
мулк, хазина, бола чақаларини душман қўлига қолдириб, ўз бошини қутқазиш учун Кура қалъасидан 
Ғулжа томонга қараб қочмишдир. Эрталаб турганимизда қарасак, «Ҳай, Жинг Шурин кечалаб қочиб, лов-
лашкари билан Ғулжанинг шарқий тоғ томонига ўтиб кетибдур», деган сўз ҳамманинг оғзида эшитилмокда 
эди.
Душман олдида бир ҳовуч чиқмайдиган фидойи аскарларига қўмонда бериб, қаҳрамон Гасилинг, Шинг 
Дубан отига бўялган кучлук қизил аскар қаршисида 40 50 кунлаб қаҳрамонларча чидамлиқ кўрсатмиш 
эди. Номард ифлос хитой эрса, бутун Или ўлкаси чегара қўшинининг бош қўмондони отағини олган, узун 
йиллардан бери халқ тузини татиб, ноз-неъматларини еб ичиб келган, уч тўрт кун бўлса ҳам қаршилик 
кўрсатолмай, қўйни бўрига топшириб, ўзининг қора бошини қутқазишга киришмишдур.
Довон йўллари қор билан қопланиб, қатнов ишлари бутунлай тўсилмиш эди. Қиш чилласи совуқ 
кечалари узун тун бўйлаб юрганича, бир таранчи қишлоғига етиб қўнмиш эди. Эрталаб туриб қараса, 
қўрққанга қўш кўринар дегандек, ўзини орқа олдидан бутунлай ўралиб, душмани қўлига тушиб қолгандек 
кўрмишдир. Чунки орқага қайтиш имкони бўлмаганидек, тоғ тошлар қор билан қопланганлиқдан олдига 
юриш йўллари ҳам бутунлай тўсилмиш эди. Бунга қўшимча, номига қўмондон бўлиб, бу каби улуғ 
вазифани бажара олғудек ўзининг қобилияти бўлмагач, шунчалик даҳшатни кўтаролмай, ўзини йўқотиб 
ақлдан адашиб қолмишдур. Мана шунинг натижасида эрталаб қандай бўлса ҳам, тоғ йўли билан юрмакчи 
бўлиб, кетаётганида олдидан кела-ётган бекорчи бир одам қорасини кўргач, «Ҳай, душман олдимизда 
ўхшайди», деб йўқ қўрқинчи билан, кечаси ётган уйига қайтиб келмишдур. Келиши билан хаёли бузилиб, 
кўп ўлтиролмай ичкари уйга кириб кетгач, хаёл ўтмай «қарс» қилиб ўқ овози онгланмиш эди.
Атрофидаги одамлар югурганларича келишиб қарасалар, ўлар жойига отиб, чала бўғизланган товуқдек, 
қонга бўялган ҳолда типирлаб ётибдур. Бу ҳодиса бўлгач, унга эргашиб юрган аскарлари туш тушга 
тарқалиб, қочишга бошламиш эдилар.
Лекин қаёқдандурки, Жанг Жун аскарларидан силинглари (офицерлари) бошлиқ бирмунча аскарлар 
келиб, булар билан бирлашган ҳолда Ғулжага қараб юриш қиладилар. Бу ерга келгач, қуролланган 
тунгоний аскарлар буларга қўшилиб, Шинг Дубан тарафдори Хитой хунхўзо аскарларига қарши оломон 
тўполон уруш бошлагани турдилар. Тунгон аскарлари бошлиғи хожулик қора ботирлардан Мади деган 
киши Турдиохун бой дарвозаси олдига оқ байроғини тикиб, уйларини аскарларга ётоқхона қилади. Шунга 
ўхшаш қўзғолончиларнинг аскар бошлиқлари Ғулжа бойларининг рози бўлиши-бўлмасига қарамай, 
кўпларининг ортиқча уйларига кирмиш эдилар. У вақт шароитига кўра, бу қилмишлари улар учун зарурат 
бўлмиш эди. Ғулжа шаҳрига бошқа ёқдан келган, ёки ерлик бўлган кўзга қaршарлик бойлар ҳеч ерга 
сиғмай, бошпана бўлгудай бир жой топишолмай қолишди.
Сўнгра совет Русияси тузоқчилари буларни қўлга туширмоқ қасдида, халқпарварлик қилган бўлиб, гўё 
қўшнилик ҳурматини сақлаб: «Уларни ҳимоя қилишни совет ҳукумати ўзининг муқаддас вазифаси 

---

Туркистон қайғуси. Алихонтўра Соғуний