Microsoft Word Меҳнат лотинда о м doc

Mehnat kodeksi 100-moddasining 2-qism 2-bandiga asosan: 
xodimning malakasi yetarli bo‘lmaganligi yoki sog‘lig‘i holatiga ko‘ra 
bajarayotgan ishiga noloyiq bo‘lib qolishi. MKning 102-moddasiga ko‘ra 
xodim kamida 2 hafta oldin yozma ravishda ogohlantiriladi. 
Mehnat kodeksi 100-moddasining 2-qism 3-bandiga asosan: 
xodimning o‘z mehnat vazifalarini muntazam ravishda buzganligi. 
MKning 102-moddasiga ko‘ra xodim kamida 3 kun oldin yozma ravishda 
ogohlantiriladi. Xodimga ta’sir choralari qo‘llanilgan kundan e’tiboran 1 
yil mobaynida uning tomonidan takroran intizomga xilof nojo‘ya harakat 
sodir etilsa, mehnat intizomini muntazam ravishda buzish hisoblanadi. 
Xodimning mehnat vazifalari Mehnat kodeksining 74-moddasi 
talablariga asosan tuzilgan yozma shakldagi mehnat shartnomasida 
belgilanadi. Bundan tashqari, uning mehnat vazifalari Mehnat kodek- 
sining 174-moddasi talablari asosida tuzilgan va tasdiqlangan ichki meh- 
nat tartib-qoidalari, jamoa shartnomalari, mansab yo‘riqnomalari hamda 
muassasada qabul qilingan boshqa lokal hujjatlarda ham belgilanadi. 
Xodim mehnat shartnomasiga binoan ishga kirishishi kerak bo‘lgan 
vaqtdan boshlab unga mehnat vazifalari yuklatiladi. Mehnat vazifalarini 
belgilanishiga qarab, uch guruhga bo‘lish mumkin: 
a) bevosita qonun hujjatlarida nazarda tutilgan; 
b) korxonaning lokal hujjatlarida qayd qilingan; 
d) mehnat shartnomasida shartlashilgan. 
Birinchi guruhdagi vazifalarning ko‘pchiligi bevosita Mehnat 
kodeksida qayd qilingan. Masalan, MKning 176-moddasida xodimning 
umumiy mehnat vazifalari qayd qilinsa, 212-moddasi xodimning 
mehnatni muhofaza qilish normalari, qoida va yo‘riqnomalarga rioya 

---

91 
etish borasidagi vazifalariga bag‘ishlangan. 114-moddaning uchinchi 
qismi esa xodimga vaqti-vaqti bilan tibbiy ko‘rikdan o‘tib turish vazifasini 
yuklaydi va undan bosh tortishni taqiqlaydi. 
Xodimga mehnat vazifalari boshqa qonunlarga muvofiq ham 
yuklatilishi mumkin. Masalan, O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim 
to‘g‘risida»gi qonunida ta’kidlanganidek, «… yuksak axloqiy fazilat- 
larga ega» shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish huquqiga 
egadirlar. Bu talabga rioya qilmaslik pedagoglarning o‘z mehnat 
vazifalarini bajarishga doir intizomni buzish sifatida baholanadi. 
Xodim mehnat vazifalarining ikkinchi guruhi korxonaning lokal 
hujjatlarida, ichki mehnat tartib-qoidalarida, jamoa shartnomalarida 
belgilab qo‘yilgan bo‘ladi. Qoidalarga mazkur korxonaning o‘ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olgan holda xodimlarning qonun hujjatlarida 
nazarda tutilgan umumiy vazifalariga aniqlik kiritilishi mumkin. 
Shuningdek, xodimning korxona ichki tartibiga rioya etish bilan bog‘liq 
qo‘shimcha vazifalar ham belgilanadi. Masalan, quyidagicha: «Uzrli 
sabablar bilan ishda bo‘lmagan xodim muddatdan kechikmasdan (telefon 
orqali, xabarchi yuborib, pochta orqali va h.k.) ishga kelmaganlik sababini 
ma’lum qilib qo‘yishi kerak». Xodimning bu talabni bajar- masligi, hatto 
ishga kelmaslik sababi uzrli bo‘lsa ham, mehnat vazifa- larini bajarmaslik 
(qoidalarning kerakli bandiga asosan) hisoblanadi. 
Mehnat vazifalarining uchinchi guruhi bevosita xodim bilan yozma 
shaklda tuzilgan mehnat shartnomasida shart qilib belgilab qo‘yiladi. 
Taraflar mehnat shartnomasida, birinchi navbatda, xodimning muayyan 
mutaxassislik, malaka yoxud lavozim bo‘yicha ishlashi bilan bog‘liq, 
shuningdek mazkur xodim tomonidan o‘rindoshlik, xizmat ko‘rsatish 
hududini kengaytirish, ishlarning hajmini ko‘paytirish, tartibda 
bajariluvchi ish bo‘yicha qo‘shimcha vazifalarini ko‘rsatadilar. Mehnat 
vazifalari doirasini belgilash chog‘ida qo‘yidagi ikki zarur talabni yodda 
tutish muhim: 
– birinchidan, xodimning lokal hujjatlarga kiritilgan va mehnat 
shartnomasida shartlashilgan vazifalari uning ahvolini qonun hujjatlarida 
belgilanganiga nisbatan yomonlashtirib qo‘yishi mumkin emas (MK 5-m.); 
– ikkinchidan, xodim o‘ziga yuklatilgan vazifalar bilan tanishtirilishi 
kerak. 
Shunday qilib, mehnat intizomiga rioya etilishi xodimning qonun 
hujjatlari, lokal hujjatlar va mehnat shartnomasida unga yuklatilgan 
mehnat vazifalarini bajarishidir. 

---

92 
Bu hujjatlar bilan xodim, albatta (MK 178-m.), imzo chektirib 
tanishtirilgan bo‘lishi shart. Agar xodim hujjatlar bilan tanishtirilmagan 
bo‘lsa, o‘rtada nizo kelib chiqqanda, xodim aybdor bo‘lsa-da, mehnat 
nizolarini ko‘ruvchi komissiya yoki sud tomonidan ko‘riladigan masala 
xodimning foydasiga hal bo‘lishi mumkin. 
Mehnat kodeksining 176-moddasiga binoan xodim o‘z mehnat 
vazifalarini halol, vijdonan bajarishi, mehnat intizomiga rioya qilishi, ish 
beruvchining qonuniy farmoyishlarini o‘z vaqtida va aniq bajarishi, 
texnologiya intizomiga, mehnat muhofazasi, texnika xavfsizligi va ishlab 
chiqarish sanitariyasi talablariga to‘liq amal qilishi, ish beruvchining mol-
mulkini avaylab-asrashi shart. 
Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan hujjatlar va qonuniy talablarni xodimning 
aybli tarzda, qonunga zid ravishda buzganligi uning o‘z mehnat 
vazifalarini bajarmasligi, deb tushuniladi. Buning uchun Mehnat 
kodeksining 182-moddasi talablarini bajargan holda, xodimdan bir oy 
muddat ichida tushuntirish xati olinib, ish beruvchi buyruq bilan ushbu 
kodeksning 181-moddasida belgilangan intizomiy jazo choralarini 
ko‘rishi mumkin (hayfsan, 30 foiz yoki 50 foiz jarima solish, mehnat 
shartnomasini bekor qilish). Buyruq xodimga imzo chektirib tanishtiriladi. 
Xodimga qonunda nazarda tutilmagan intizomiy jazo choralarini 
qo‘llash taqiqlanadi (qattiq hayfsan, boshqa ishga o‘tkazish va h.k.) va 
Mehnat kodeksining 5-moddasiga asosan, u haqiqiy hisoblanmaydi. 
Amaldagi qonunga muvofiq, intizomiy jazoning amal qilish muddati 
u qo‘llanilgan kundan boshlab bir yil. Agar xodim shu muddat ichida yana 
intizomiy jazoga tortilmagan bo‘lsa, u intizomiy jazo olmagan 
hisoblanadi. 
Mehnat vazifalarini buzganligi uchun xodim intizomiy yoki moddiy 
javobgarlikka tortilgan yoxud unga nisbatan mehnat to‘g‘risidagi 
qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlarda nazarda tutilgan ta’sir choralari 
qo‘llanilgan kundan e’tiboran bir yil mobaynida xodim tomonidan 
takroran intizomga xilof nojo‘ya harakat sodir qilinishi mehnat 
vazifalarini muntazam ravishda buzish deb hisoblanadi. 
Bunday holatda ish beruvchi tomonidan xodim bilan tuzilgan mehnat 
shartnomasi Mehnat kodeksining 100-moddasi 2-qismining 3-bandiga 
asoslanib bekor qilinishi mumkin. Albatta, mehnat shartnomasini bekor 
qilishda Mehnat kodeksining 101-moddasi talablariga to‘liq rioya qilinishi 
zarur. 

---

93 
Xodimga intizomiy jazo choralarini qo‘llashda ish beruvchi 
tomonidan Mehnat kodeksining 181, 182, 183 hamda 101-moddalarining 
talablari bajarilmasa, qo‘llanilgan intizomiy jazo choralari haqiqiy emas 
deb hisoblanadi, xodim vazifasidan ozod qilingan bo‘lsa, Mehnat 
kodeksining 111-moddasiga asosan, vakolatli organlar tomonidan ishga 
tiklanadi va ushbu kodeksning 275-moddasiga asosan, xodimga majburan 
bekor yurgan kunlari uchun bir yildan ortiq bo‘lmagan o‘rtacha oylik 
miqdori hisobidan haq undirib beriladi.