Microsoft Word Меҳнат лотинда о м doc
Download 1.34 Mb. Pdf ko'rish
|
pdf mehnat.docx
|
birinchidan, korxonada unumli va samarali ishlash uchun tashkiliy va
iqtisodiy shart-sharoitlar yaratib berish; ikkinchidan, halol mehnatni rag‘batlantirish va mukofotlash usulini takomillashtirish bilan; uchinchidan, mehnat intizomiga rioya qilmaydigan xodimlarga nisbatan tegishli jazo choralarini qo‘llash orqali. 126 Mehnat shartnomasi xodim mehnat intizomini buzganligi muno- sabati bilan MKning 100-moddasi, 2-qism 3 (mehnat intizomini munta- zam buzish) va 4 (mehnat intizomini bir marta qo‘pol tarzda buzish)- bandlari bilan ish beruvchining tashabbusiga ko‘ra bekor qilinishidan kamida uch kun avval xodimni yozma ravishda ogohlantirilishi yoki muddat uchun kompensatsiya puli to‘lanishi lozim. Xodimni og‘zaki ravishda ogohlantirgan holda ishdan bo‘shatish ham qonunga xilof hisoblanmaydi. Ish beruvchi xodimdan uning mehnat vazifalari doirasiga kirmaydigan qonunga xilof ishlarni bajarishni yoki xodim va boshqa shaxslarning hayoti va sog‘lig‘i uchun xavf tug‘diruvchi, ularning sha’ni va qadr-qimmatini kamsituvchi harakatlar qilishni talab etishga haqli emas. Har bir xodim o‘ziga yuklatilgan mehnat vazifalari doirasi bilan oldindan tanishtirilishi lozim. Demak, mehnat intizomi halol mehnat uchun rag‘batlantirish va mukofotlash usullaridan foydalanib normal tarzda ishlashga zarur tashkiliy va iqtisodiy sharoitlarni yaratib berish, noinsof xodimlarga nisbatan jazo choralarini qo‘llash orqali ta’minlanadi. Amaldagi qonunlarga ko‘ra, ishdagi yutuqlari uchun xodimga rag‘batlantirish choralari qo‘llanilishi mumkin. Rag‘batlantirishning turlari, ularni qo‘llashning tartibi, afzallik va imtiyozlar berish jamoa shartnomalari, ichki mehnat tartibi-qoidalari va boshqa lokal hujjatlarda, jamoa kelishuvlarida, intizom to‘g‘risidagi ustav va nizomlarda belgilab qo‘yiladi. Umuman olganda, mehnat burchlarini namunali bajarganlik, mehnat unumdorligini oshirganlik, mahsulot sifatini yaxshilaganlik, davomli va nuqsonsiz ishlaganlik, mehnatdagi novatorlik va ishdagi boshqa muvaffaqiyatlari uchun ish beruvchi tomonidan xodimlarga quyidagi rag‘batlantirish choralari qo‘llaniladi: – tashakkur e’lon qilish; – mukofot berish; – qimmatli sovg‘a bilan taqdirlash; – faxriy yorliq bilan mukofotlash; – hurmat daftariga, hurmat taxtasiga nomlarini yozish, shuningdek rag‘batlantirishning qonunlarda ifodasini topgan boshqa turlari ham qo‘llanilishi mumkin. Rag‘batlantirish choralarini ish beruvchi kasaba uyushmasi qo‘mitasi bilan birga yoki u bilan kelishib ko‘llaydi. Rag‘batlantirishlarni qo‘llash 127 tartibi uning o‘z vaqtida va asosli bo‘lishini, ishda erishilgan muvaffaqiyatlarga muvofiqligini, ularni qo‘llash oshkora va tantanali vaziyatda, rejali bo‘lishini ta’minlashi lozim. O‘zining mehnat burchlarini muvaffaqiyatli va vijdonan bajarayotgan xodimlarga ijtimoiy madaniy va uy-joy, maishiy xizmat sohasida (sanatoriy va dam olish uylariga yo‘llanmalar berish, uy-joy sharoitini yaxshilash va shu singari sohalarda) birinchi navbatda afzalliklar va imtiyozlar beriladi. Bunday xodimlarga ishda yuqori lavozimga ko‘tarilishda ham afzalliklar beriladi. Xodimlar mehnat sohasida davlat va jamiyat oldidagi alohida xizmatlari uchun davlat mukofotlariga taqdim etilishi mumkin. Demak, xodimlar mehnat sohasidagi alohida xizmatlari evaziga rag‘batlantirish, orden, medal, faxriy yorliq, ko‘krakka taqiladigan belgilar bilan mukofotlash hamda faxriy unvonlar va mazkur kasbdagi eng yaxshi xodim unvoni berish uchun yuqori organlarga taqdimnomalar beriladi. Quyidagi to‘lovlar rag‘batlantirish turlariga kirmaydi: ish haqi, mukofotlar, qo‘shimcha to‘lovlar, ustamalar va mehnat haqi tizimida nazarda tutilgan boshqa to‘lovlar. Intizomiy jazo amal qilib turgan muddat mobaynida xodimga nisbatan rag‘batlantirish choralari qo‘llanmaydi. Intizomni buzish intizomiy ta’sir choralarini, shuningdek amaldagi qonunlarda ko‘zda tutilgan boshqa choralarni qo‘llashga sabab bo‘ladi. Ish beruvchi xodimga mehnat intizomini buzganligi uchun quyidagi intizomiy jazo choralarini qo‘llashga haqli (MK 181-m.): 1) hayfsan; 2) o‘rtacha oylik ish haqining 30 foizidan ko‘p bo‘lmagan miqdorda jarima solish. Mehnat intizomini muntazam ravishda buzganlik uchun ichki mehnat tartib-qoidalarida xodimga o‘rtacha oylik ish haqining 50 foizidan ortiq bo‘lmagan miqdorda jarima solish hollari ham nazarda tutilishi mumkin. Jarimani ushlab qolish Mehnat kodeksining 164- moddasi talablariga rioya qilingan holda ish beruvchi tomonidan amalga oshiriladi; 3) mehnat shartnomasini bekor qilish (Mehnat kodeksi 100-moddasi ikkinchi qismining 3 va 4-bandlariga binoan, ya’ni mehnat intizomini muntazam ravishda buzganlik, mast holda ishga kelganlik, ish joyida o‘g‘irlik qilganlik, mehnat intizomini qo‘pol tarzda bir marta buzganlik va hokazolar). 128 Mehnat kodeksining 181-moddasida nazarda tutilmagan intizomiy jazo choralarini qo‘llash taqiqlanadi. Intizomiy jazo qo‘llashdan avval, xodimdan yozma ravishda tushuntirish xati talab qilinishi lozim. Xodimning tushuntirish xati berishdan bosh tortishi intizomiy jazo chorasi qo‘llash uchun to‘siq bo‘la olmaydi. Intizomiy jazoni qo‘llashda sodir etilgan nojo‘ya xatti-harakat- ning qay darajada og‘ir ekanligi, shu xatti-harakat sodir etilgan vaziyat, xodimning oldingi ishi va xulq-atvori hisobga olinadi. Har bir nojo‘ya xatti-harakat uchun faqat bitta intizomiy jazo qo‘llanishi mumkin. Intizomiy jazo chorasi nojo‘ya harakat sodir etilgandan (kundan) boshlab, olti oydan kechiktirmay, moliya-xo‘jalik faoliyatni taftish etish yoki tekshirish natijasida aniqlanganda esa, nojo‘ya harakat sodir qilingan kundan boshlab 2 yildan kechiktirmay qo‘llaniladi. Jinoyat ishi bo‘yicha ish yuritilgan davr mazkur muddatga kirmaydi. Bulardan tashqari intizomiy jazo bevosita nojo‘ya xatti-harakat aniqlangandan keyin, ammo bu xatti-harakat aniqlangan kundan boshlab, xodimning kasalligi yoki ta’tilda bo‘lish vaqtini hisobga olmay, uzog‘i bilan bir oy ichida qo‘llaniladi. Intizomiy jazo berilgani to‘g‘risidagi buyruq xodimga tilxat orqali ma’lum qilinadi. Intizomiy jazoning amal qilish muddati jazo qo‘llanilgan kundan boshlab 1 yildan oshib ketishi mumkin emas. Agar xodim shu muddat ichida yana intizomiy jazoga tortilmasa, u intizomiy jazo olmagan deb hisoblanadi. Intizomiy jazoni qo‘llagan ish beruvchi o‘z tashabbusi bilan, xodimning iltimosiga binoan, mehnat jamoasi yoki xodimning bevosita rahbari iltimosnomasiga ko‘ra jazoni bir yil o‘tmasdan oldin ham olib tashlashga haqli. Intizomiy jazo ustidan yakka mehnat nizolarini ko‘rish uchun belgilangan tartibda shikoyat qilinishi mumkin. Mehnat nizosini ko‘rib chiqayotgan organ sodir etilgan nojo‘ya xatti- harakat qanday vaziyatda yuz berganligini, xodimning oldingi xulq- atvorini, mehnatga bo‘lgan munosabatini, intizomiy jazoning sodir etilgan nojo‘ya xatti-harakatning og‘irlik darajasiga qanchalik mos kelishini, ish beruvchining intizomiy jazo berish tartibiga rioya qilganligini hisobga olib, xodimga nisbatan qo‘llanilgan intizomiy jazoni g‘ayriqonuniy deb topish va uni bekor qilish to‘g‘risida qaror chiqarishga haqli. Intizomiy jazo chorasi amal qilib turgan muddatda xodim rag‘batlantirilmaydi. |
