Microsoft Word Меҳнат лотинда о м doc

3- 
§.Mehnat nizolarini sudda ko‘rib chiqish tartibi 
 
Mehnatga oid huquqiy munosabatlardan kelib chiqadigan nizolarga 
doir ishlar fuqarolik sud ishlarini yuritishning umumiy qoidalari, ya’ni 
da’vo ishlarini yuritish tartibida sudlarda ko‘riladi. 
Bunday turkumdagi fuqarolik ishlari o‘ziga xos xususiyatlarga ega 
bo‘lib, bu xususiyatlar nizoli moddiy-huquqiy munosabat bilan belgilanib, 
faqat moddiy huquq, ya’ni mehnat huquqi normalaridagina emas, balki 
fuqarolik protsessual huquq normalarida ham nazarda tutilgan. Bu 
xususiyatlar sudyalar tomonidan mehnat ishlari bo‘yicha da’vo arizalarini 
qabul qilishda, sud majlisida ko‘rish uchun ularni tayyorlashda va ish 
yuritishning keyingi boshqa bosqichlarida ham e’tiborga olinishi kerak. 
Quyidagilar mehnat nizosini ko‘rishni so‘rab sudga murojaat qilish 
huquqiga egadirlar: 
– xodim, kasaba uyushmasi yoki xodimlarning boshqa vakillik 
organi; 
– mehnatning huquq bo‘yicha inspektori; 
– ish beruvchi, mehnat nizolari komissiyasining qaroriga rozi 
bo‘lmagan taqdirda, shuningdek unga xodim tomonidan yetkazilgan 
zararni qoplash haqidagi nizolar bo‘yicha; 
– prokuror. 

---

168 
Sudya bunday ishlar bo‘yicha arizalarni qabul qilishda FPKning 31 va 
239-moddalarida nazarda tutilgan umumiy qoidaga amal qilib, shunday 
ishlarning sudga taalluqli yoki taalluqli emasligini belgilashi lozim. 
Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizoli ishlarning 
sudga taalluqli yoki taalluqli emasligi haqida O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy sudining 1998-yil 17-apreldagi Plenumining qarorida ko‘rsatib 
o‘tilgan. 
Nizoning predmetiga va ishda qatnashuvchi subyektlarga qarab, 
mehnat huquqi normalarida bunday ishni hal qilishning har xil tartibi 
belgilangan. 
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 260-moddasida 
ko‘rsatilganidek, xodim mehnat nizolari bo‘yicha mehnat nizolari 
komissiyasiga yoki bevosita sudga murojaat etishga haqli. Mehnat 
kodeksining 269-moddasiga ko‘ra, xodim o‘z xohishiga asosan quyidagi 
hollarda mehnat nizosini hal qilish uchun mehnat nizolari komissiya- 
lariga murojaat etmasdan, bevosita tumanlararo, tuman (shahar) sudla- 
riga ariza bilan murojaat qilishga haqlidir: 
– agar xodimning ish joyida mehnat nizolari komissiyasi tuzilmagan 
bo‘lsa; 
– ular mehnat shartnomasini bekor qilish asoslaridan qat’i nazar, 
ishga tiklash to‘g‘risida, mehnat shartnomasini bekor qilish vaqti va 
asoslari ta’rifini o‘zgartirish to‘g‘risida, majburiy progul yoki kam haq 
to‘lanadigan ishni bajargan vaqt uchun haq to‘lashga doir bo‘lsa; 
– ish beruvchiga yetkazilgan moddiy zararni xodimdan undirib olish 
haqida bo‘lsa; 
– mehnat nizolari mehnat vazifalarini bajarayotganda xodimning 
sog‘lig‘iga shikast yetkazilgani oqibatidagi zararni, shu jumladan 
ma’naviy zararni yoki uning mol-mulkiga yetkazilgan zararning ish 
beruvchi tomonidan to‘lanishi haqida bo‘lsa; 
– Mehnat kodeksining 78-moddasi 2-qismida nazarda tutilgan 
hollarda ishga qabul qilish rad etilgan bo‘lsa; 
– ish beruvchi va kasaba uyushmasi qo‘mitasi yoki xodimlarning 
boshqa vakillik organlari bilan oldindan kelishib, hal etilgan masalalar 
yuzasidan kelib chiqqan bo‘lsa, shuningdek boshqa korxonalardan 
o‘tkazish tartibida ishga taklif etilgan shaxslarni ishga qabul qilishni rad 
etish, bandlik hisobidan ishga yuborilgan 18 yoshga to‘lmagan shaxslarni, 
nogironlarni, homilador ayollarni va 3 yoshga to‘lmagan bolasi bor 
ayollarni, 14 yoshga to‘lmagan bolasi bor (16 yoshga to‘lmagan nogiron 
bolasi bor) onalarni, qonunga muvofiq, mehnat 

---

169 
shartnomasi tuzishi shart bo‘lgan boshqa shaxslarni ishga qabul qilishni 
rad etganlik to‘g‘risidagi nizolar bo‘yicha bo‘lsa. 
Mehnat kodeksi 269-moddasining 1-qismida sanab o‘tilgan mehnat 
nizolaridan boshqa nizolar ham xodimning xohishiga ko‘ra bevosita 
tumanlararo va tuman (shahar) sudlarida ko‘riladi. 
Qonunlar mehnat nizosi mehnat nizolari komissiyasida ko‘rilmagan 
degan vaj bilan xodimning arizasini ko‘rib chiqishni sudda rad etishiga 
yo‘l qo‘ymaydi. 
Mehnat nizolarini tumanlararo, tuman (shahar) sudlarida ko‘rish 
tartibi O‘zbekiston Respublikasining Mehnat va Fuqarolik protsessual 
kodekslari hamda O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 
«Sudlar tomonidan mehnat shartnomasi (kontrakt)ni tuzish, o‘zgartirish 
va bekor qilishni tartibga soluvchi qonunlarning qo‘llanishi haqida»gi 
1998-yil 17-aprel qarorida belgilab berilgan. 
Da’vo arizasini qabul qilishni rad etish va mehnat ishi bo‘yicha 
qo‘zg‘atilgan ishning bekor qilinishi FPKning 152 va 160-moddalarida 
nazarda tutilgan barcha asoslar bo‘yicha amalga oshiriladi. 
Da’vo arizasi FPKning 145-moddasida ko‘rsatilganidek, javobga- 
rning yashab turgan joyidagi sudga beriladi. 
Xodimlar mehnat haqini undirish va mehnat munosabatlaridan kelib 
chiqadigan boshqa talablar to‘g‘risidagi da’volar yuzasidan davlat 
daromadlariga sud xarajatlarini hamda davlat bojini to‘lashdan ozod 
qilinadilar. Bunday talablar qanoatlantirilganida, sud xarajatlari da’voning 
qanoatlantirilgan qismiga nisbatan javobgardan undiriladi. Agar da’vo 
talablari rad etilsa, sud xarajatlari davlat hisobiga o‘tkaziladi. Bu mehnat 
huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan ishlarga xos xususiyatlardir. 
Sudga, avvalo, mehnat nizolarini ko‘rish komissiyasida ko‘rilgan 
nizo bo‘yicha ariza tushsa, unda sud bu masala bo‘yicha mehnat nizolarini 
ko‘rish komissiyasi majlisi bayonnomasining ko‘chirmasi topshirilishini 
talab qilishi lozim. 
Mehnat huquqiy munosabatlaridan kelib chiqadigan nizoli ishlarning 
protsessual xususiyatlaridan biri, unda boshqa fuqarolik ishlariga nisbatan 
qisqa muddat belgilanganidir. 
Mehnat nizosini hal qilishni so‘rab sudga yoki mehnat nizolari 
komissiyasiga murojaat qilish uchun muddatlar quyidagicha belgilanadi: