Microsoft Word omk leksiya jiynaq

Klassik 
biotexnologiya 
bolsa 
tábiyiy 
biologiyalıq 
ob'ektlerden 
paydalanǵan halda túrli elementlardı islep shıǵarıw usılları hám texnologiyaları 
bolıp tabıladı (nan pısırıw, pivo, vino, sirke, qatıq tayarlaw ). 
Ózbekstanda biotexnologiyanıń rawajlanıwı hám qáliplesiwin ÓzR FA 
akad. O. S. Sadıqov atındaǵı bioorganik Ximiya institutı islengeninen biliwimiz 
múmkin. Bul institut 1977 jılda Ózbekstan Respublikası FA quramındaǵı 
bioorganik ximiya bólimi (1973 j.) negizinde islengen. Instituttıń tiykarǵı ilimiy 
baǵdarı haywan hám ósimlikler organizmindegi bioorganik ximiya processlerin, 
yaǵniy joqarı hám tómen molekulyar qásiyetke iye bolǵan biologiyalıq aktiv 
elementlardıń dúzilisi, funktsiyası úyrenilinip, olardı sintetik usılda alıw jolları 
islep shıǵıldı. Tábiyiy biologiyalıq aktiv element - gossipolning polimorf 
modifikatsiyası kompleks payda etiwi birinshi bolıp tastıyıqlandi jáne onıń 
tiykarında jigirmadan artıq jańa dáriler, biologiyalıq elementlar tiykarında bolsa 
30 dan artıq dári preparatlari alındı. Bulardan viruslarǵa qarsı isletiletuǵın 3% li 
gossipol linimenti, immunomodulyator - timoptin, qan toqtatuvchi “Lagoden”, 
xlamidiyaga qarsı qollanılatuǵın dárilik qural “Polinil'” hám bioorganika 
institutınıń tájiriybe sınaq bazasında islep shıǵarılıp atır hám ámeliyatda qollanılıp 

---

atır. Jáhán ulgilerine sáykes keletuǵın paxta mayın hám kem gossipolli paxta 
gúnjarasın alıw texnologiyası islep shıǵılıp, Ózbekstan Respublikasınıń kópshilik 
may-may ekstraktsiya zavodlarında litsenziya tiykarında qollanılıp atır. 
Biotexnologiya salasında Ózbekstan tiykarınan Ózbekstan Respublikası 
Pánler akademiyasınıń mikrobiologiya institutında, genetikalıqa hám ósimlikler 
eksperimental biologiyasi institutında hám de Respublika Ximiya birlespesine 
qarawlı bir qatar zavodlarda jumıslar alıp barılmaqta. Biotexnologiya 
qánigelikligi birinshi ózbek akademikalıqı A. G. Xolmurodov (1939 -1996 ) 
fuzalium 
áwladına 
tiyisli 
zamarıqlardan 
NAD 
struktura 
-funktsional 
baylanıslılıǵın úyreniw haywan hám ósimliklerden ajıratıp alınǵan ekilemshi 
ónimlerdi qayta islewdiń jáhán standartlarına sáykes keletuǵın jańa 
texnologiyaların hám de ósimliklerdi qorǵaw etiwshi ekologiyalıq taza qurallardı 
alıw ústinde izertlewler aparıwdan ibarat. Institutda alıp barılǵan joqarı hám 
tómen molekulyar bioregulyatorlarni kompleks izertlew etiw nátiyjesinde uwlı 
zatlı jonivorlar uwlı zatınan 50 den artıq biologiyalıq aktiv belok hám peptidlar 
ajıratıp alındı. Olardan 15 ten aslamınıń ximiyalıq dúzilisi hám tasir mexanizmi 
úyrenildi. Ǵawashadan fitogormonlarning receptorları ajıratıp alındı hám 
fizikalıq-ximiyalıq ózgeshelikleri úyrenildi, olardıń paxta bargini tógiw degi 
regulyatorlıq roli tastıyıqlandi. Nátiyjede ǵawasha defoliatsiyasida júz beretuǵın 
processtiń molekulyar mexanizmi kórsetildi hám defoliatsiyalovchi hám de 
ósiwdi tezlestiriwshi aktivlikke iye bolǵan birikpelerdi tańlaw kórsetkishleri islep 
shıǵıldı. Ǵawasha ósiwi processinde organizm ferment sistemalarınıń paxta 
talshıǵı payda bolishidagi roli úyrenildi hám tsellyuloza biosintezi procesiniń 
molekulyar mexanizmi tastıyıqlandi. Ósimlikler zıyankes shıbın-shirkeyleri fero 
kofermenti hám vitaminlar kompleksi (B toparına kiretuǵın vitaminlar, vitamin 
RR, A hám t.b. ) tayarlaw texnologiyasın jarattı. 
Professor K.D.Davronov tárepinen may bólekleytuǵın ferment-lipaza 
tayarlaw texnologiyasın «Er malhami” biopreparatini jarattı. Bul preparat azot 
yutuvchi mikroorganizmlar tiykarında tayarlanǵan bolıp, mámleketimiz awıl 
xojalıǵında qollanılıp atır. Bunnan tısqarı K.D.Davronov baslıqlıǵında tsellyuloza 

---

lignin biokarkasini (ǵawasha, sabanlar, kanop poyasi, qırındılar hám b.) arnawlı 
tayarlanǵan ayırım diometsitlardiń fermentleri qatnasıwında tábiyiy tsellyuloza - 
lignin birikpeleri bólekleniwi ámeliyatda kórsetip berildi. 
Akademikalıq M. I. Mavloniy Ózbekstanda ushraytuǵın uyıtqı 
zamarıqlardı analiz etip, olardı nanbayshıshılıq, vinoshılıq hám sharbashılıqqa qol 
keletuǵın túrlerin aldı hám olar tiykarında arnawlı ashıtqılar hám vinoshılıq ushın 
uyıtqı tayarlaw texnologiyaların jarattı. 
Mikrobiologiya institutı alımı J. Toshpólatov sabanlar hám ǵawashanı 
bóleklashda «Trixoderma harznanum” zamarıqı fermentlerinen paydalanıw 
múmkinligin ilimiy tiykarlab berdi. Bul texnologiya qollanılǵanda sabanlarda 
qumsheker muǵdarı 6 -7% ga jetkeni, vitaminlar, aminokislotalar payda bolıp, 
sabanlardı azıq birligi bir neshe ese asqanlıǵı tastıyıqlap berilgen. 
Qadaǵalaw ushın sorawlar
1. Biotexnologiya páni neni úyrenedi? 
2. Klassik biotexnologiya usılların túsintiriń? 
3. Molekulyar biotexnologiyanıń rawajlanıw tariyxı? 
4. Biotexnologiya baǵdarlarınıń wazıypaları? 
5. Biotexnologiyanıń wazıypaları?