Microsoft Word omk leksiya jiynaq

8-LEKCIYA. 
METABOLITLAR ISLEP SHÍǴARÍW BIOTEXNOLOGIYASÍ 
Temanıń maqseti: Mikroorganizmler hár túrli bolıwına qaramay, qaysı 
ónim alınıwı kerekligiga qaray olardı tuwrı tańlay biliw kerek. 
Joba : 
1. Biotexnologiyanıń obiektleri 
2. Mikroblı sintez 
Ádebiyatlar: 1: 124-140 2: 278-298 
Tiykarǵı túsinikler: Biotexnologiyanıń obiektleri mikroorganizmler, kletkalar 
mikroblı sintez, baslanǵısh hám ekilemshi metabolitler, ferment, induktsiya, 
mutagenez. 
Biotexnologiyanıń obiektleri - mikroorganizmler, haywan hám ósimlik 
kletkaları, transgen haywan hám ósimlikler, hám kletkalardaǵi kóp komponentli 
ferment sistemaları hám ayriqsha fermentlar bolıp esaplanadı. 
Kópshilik zamanagoy biotexnologiyalıq óndiristiń tiykarǵı mikroblı sintez, 
yaǵniy túrli biologiyaliq aktiv elementlardı mikroorganizmlar járdeminde 
sintezlew esaplanadı. Birqansha sebeplerge kóre ósimlik hám haywan 
obiektlerinen keń qollanılmaydı. 
Ob'ekttiń tábiyatınan qaramastan, qálegen biotexnologik processtiń 1-
basqıshı organizmler (mikroblar bolsa ), kletka yamasa toqımalardıń (ósimlik 
yamasa haywanlar bolsa ) taza kul'turasini alıw esaplanadı. Mikrob kletkaları 
kul'turasi, ósimlik hám haywan toqımaları kul'turalari metodikalıq kóz qarastan 
mikroorganizm kul'turalaridan parq etpeydi. 
Házirde mikroorganizmlerdıń 100 000 artıq túrine harakteristika berilgen. 
Bular prokariotlar (bakteriyalar, aktinomitsetlar, rikketsiyalar, tsianobakteriyalar) 
hám eukariotlardıń bir bólegi (ashıtqılar, ipsiyaqlı zammarrıqlar, ayırım suwótları) 
bolıp tabıladı. Mikroorganizmler hár túrli bolıwına qaramay, qaysı ónim alınıwı 
kerekligiga qaray olardı tuwrı tańlay biliw kerek. Eń kóp hám tereń úyrenilgen 
mikroorganizmler - ishek tayaqshası (E. soli), pishentayaqshası (Bac. subtilis) 
hám qamırtırıslar (S. cerevisiae) bolıp tabıladı. 

---

Biotexnologik ob'ektti tańlawda (mısalı, mikroorganizm-produtsent) pútin 
ónimdi 
sintezlew 
ózgesheligi 
tiykarǵı 
kriterya 
esaplanadi. 
Bunda 
mikroorganizmler tómendegi ayrıqshalıqlarǵa ıyelewi kerek: 
• 
Tez ósiw pátine iye; 
• 
Óziniń turmıs iskerligi ushın arzan substratlarni jumsawı ; 
• 
Sırtqı mikrofloraga salıstırǵanda shıdamlı, yaǵniy básekige shıdamlı bolıwı. 
Bulardıń barlıǵı pútin ónim alıwǵa ketetuǵın sarp etiw-ǵárejetlerdi azaytadı. 
Tábiyaatda barlıq talaplarǵa juwap beretuǵın organizmler uchramaydi. Mısalı : 
1. Bir kletkalı organizmler joqarı organizmlerge salıstırǵanda tez ósedi hám olarda 
sintetik processler tez ketedi. Bıraq bul barlıq mikroorganizmlerge tiyisli emes. 
Mısalı, oligotroflar júdá aste ósiwine qaramay, kóplegen qımbatlı ónimlerdi alıw 
ushın qolay. 
2. Turmısı iskerligi dawamında quyash nurı energiyasınan paydalanıwshı 
fotosintezlewshi mikroorganizmlar. Olardıń bir bólegi (tsianobakteriyalar hám 
fotosintezlewshi eukariotlar) uglerod deregi retinde CO
2
ni sarplaydı, 
tsianobakteriyalardıń ayırımları bolsa atmosfera azotini jutadı. Fotosintezlewshi 
mikroorganizmlar ammiak, vodorod, belok hám birqansha organikalıq birikpeler 
ushın produtsent esaplanadı. Bıraq olardıń genetikalıq dúzilisi hám turmıs 
iskerliginiń molekulyar-biologiyalıq mexanizmleri jaqsı úyrenilmagan. 
3. 60 -800 S de ósetuǵın termofil mikroorganizmlerdıń ózgesheligi sırtqı 
mikroflorani ósiwine tosqınlıq etedi. Bular spirtler, aminokislotalar, fermentler, 
molekulyar vodoroddıń produtsenti esaplanadı. 
Termofillar sintezlaydigan fermentler ıssılıq, ayırım oksidlewshilar, 
detergentlar, organikalıq eritiwshiler hám basqa qolaysız faktorlarǵa salıstırǵanda 
talay shıdamlı esaplanadı. Ápiwayı temperaturada bolsa olar da aktiv. 
Mısalı,ayırım termofil mikroorganizmlerden alınatuǵın proteazalar 750 S dagiga 
salıstırǵanda 200 S de 100 ret kem aktiv bolıp tabıladı. Onıń bul ózgesheligi ayırım 
islep shıǵarıw sanaatında zárúrli áhmiyetke iye. Mısalı, Thermus aquaticus-
termofil bakteriyasinıń Taq-polimeraza fermenti gen injeneriyasida keń isletiledi. 
Qadaǵalaw sorawları? 

---

 1. Biotexnologik ob'ektti jol menen saylanadı? 
2. Termofillar sintezlaydigan fermentler anıqlań?