Microsoft Word omk leksiya jiynaq

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

11-LEKCIYA. 
POLIMERAZA FERMENTLERI 
Temanıń maqseti: Immobillangen fermentlerdiń jaratılıwı menen sanaat 
óndirisinde taza fermentler paydalanıwda júzege keletuǵın qıyınshılıqlar 
saplastırıwdan ibarat. 
Joba : 
1. Immobillengen fermentler. 
2. Fermentlerdi immobillewde isletiletuǵın polimerler. 
3. Polimerlarge qoyılatuǵın talaplar. 
Ádebiyatlar : 1: 150-180 2: 167-189 
Tiykarǵıtúsinikler: 
immobillew, 
onıń 
metodları, 
tasıwshılar, 
olardıń 
klassifikaciyası, adsorbtsiya, gellar, yarım ótkezgiw membranalar, DEAE-
tsellyuloza, substrat. 
Aqırǵı 15-20 jıllar dawamında ximiyalıq enzimologiyaniń rawajlanıwı 
nátiyjesinde biologiyalıq katalizatorlardıń jańa tipi – immobillengen fermentler 
jaratıldı. Bizge malim taza fermentler, birinshiden, uzaq waqıt saqlanbaydi, hám de 
túrli tasirlerge, ásirese ıssılıqqa shıdamsız, hám de ekinshiden, olardı qaytaldan 
isletiw múmkinshiligi joq. Immobillengen fermentlerdiń jaratılıwı menen sanaat 
óndirisinde taza fermentler paydalanıwda júzege keletuǵın qıyınshılıqlar joq etildi. 
Immobillengen fermentler fermentative processdi úzliksiz ótkeriw hám reakciya 
tezligin basqarıw imkaniyatın beredi. Fermentlerdi immobillew menen tasıwshınıń 
qásiyetin ózgertiw esabınan olardıń katalitik aktivligi basqarıladı. 
“Immobillengen fermentler” termini keńislik belok molekulari háreketleniw 
erkinligin qálegen shekleniwin ańlatadı. 
Fermentlerdi immobillew ushın organikalıq hám organikalıq bolmaǵan tasıwshılar 
isletiledi. Olarǵa qoyılatuǵın tiykarǵı talaplar : 
- joqarı ximiyalıq hám biologiyalıq turaqlılıq ; 
- joqarı ximiyalıq bekkemlik; 
-ferment hám substratlar ushın jetkilikli dárejede ótkezgish, gewekliligi, salıstırma 
sırtı joqarı bolıwı ; 

---

-texnologiyalıq tárepten qolay sırtqı kórinislerde alınıwı (granulalar, membranalar 
); 
- ańsat aktivleniwi; 
- joqarı gidrofillik; 
- arzan bahada bolıwı bolıp tabıladı. 
Tómendegi suw retde tasıwshılardıń klassifikatsiyasiniń sxemaliq kórinisi 
keltirilgen: 
Organikalıq (tómen hám quyi molekulyar) tasıwshılar tábiy yamasa sintetik bolıwı 
múmkin. Tábiyiy polimer organikalıq tasıwshılar óz gezeginde bioximiyalıq 
klassifikatsiyasiǵa kóre 3 gruppaǵa bólinedi: polisaxaridli, beloklı hám lipidli. 
Sintetik polimerlerdi makromolekulasiniń tiykarǵı shınjırın ximiyalıq 
dúzilisine kóre polimetilenli, poliamidli, poliefirli gruppalarǵa bolıw múmkin. 
Fermentlerdi immobillew ushın tábiy polisaxaridlar hám polimetil tipindegi 
sintetik tasıwshılar kóbirek isletiledi. Buniń sebebi olarda ximiyalıq reakciyalarǵa 
ańsat kirise alatuǵın reaktsion qásiyetli funktsional gruppalar bar, hámde olardıń 
gidrofilligi bolıp tabıladı. Kemshiligi bolsa mikroorganizmlerdiń tasiriga shıdamsız 
hám qımbatlaw bolıp tabıladı. 
Polisaxaridli tasıwshılardan tsellyuloza, dekstran, agaroza hám olardıń 
tuwındıları isletiledi. Tsellyuloza gidrofil qasiyetli, ol jaǵdayda gidroksil toparı kóp 
bólib, sol gruppa esabina onı modifikatsiyalaydı. Tsellyulozani gidrolizlep (bunda 
amorf uchastkaları buzildı ) granula halina keltiriledi hám nátiyjede onıń mexanik 
bekkemligi asıriladı. Olardıń ornına gewekliligini saqlap qalıw maqsetinde kristall 
uchastkaları arasına ximiyalıq jip (chok)kiritiledi. Granulalanǵan tsellyulozani 

---

DEAE-tsellyuloza, KMTs hám b. Sıyaqlı túrli ion almasiwshilardiń tuwındılarına 
aylandırıw múmkin. 
Dekstran tiykarında islep shıǵılǵan " Sefadekslar" dep atalıwshi tasıwshılar da keń 
isletiledi. Qurıtılǵanda olar ańsat siydiradı, suwda kúshli ısedi. Bul tasıwshılardaǵı 
poraniń razmeri “jılılıq” dárejesi menen basqarıladı. Dekstranlardiń usı toparına 
kraxmal da kiredi. Ximiyalıq modifikatsiyalanǵan kraxmal agentler menen 
“tigiledi”, mısalı formal'degid menen. Sonday jol menen gidrolizge, fermentlerge 
salıstırǵanda shıdamlı bolǵan gewek kraxmal aling’an. Dekstran tiykarinda 
jaratılǵan suwda eriwsheń preparatlar medicinada dárilik qurallar tasıwshı retinde 
isletiledi. 
Agar da jaqsı tasıwshı esaplanadı. Onı diepoksid birikpeler menen ximiyalıq 
tigip qásiyetin asırıw múmkin. Bunday agar ıssılıqqa shıdamlı, pisiq hám ańsat 
modifikatsiyalanadı. 
Beloklar tasıwshı retinde bir qansha artıqmashılıqlarǵa iye esaplanadı 
:kólemli, biodegradatsiyaǵa ushraydı, juqa membrana (qalıńlıǵı 80 mkm) retinde 
paydalanıw múmkin. Beloklar fundamental biologiyalıq izertlewlerde, medicinada 
isletiledi. Kemshiligi bolsa joqarı immunogenlikke iye ekenligi bolıp tabıladı. 
Immobillew ushın kóbirek strukturalı (keratin, fibrin, kollagen), jıldam (miozin) 
hám tasıwshı (al'bumin) beloklardan paydalaniladi. 
Sintetik polimer tasıwshılar fermentlerdi kovalent hám sorbtsion noy 
immobillewda, gel 
hám 
mikrokapsulalardi alıwda 
isletiledi. 
Sorbtsion 
immobillewda sterol tiykarındaǵı polimerlar isletiledi. Olar makroporali, izoporali 
struktura, hám de geteroporali strukturaǵa iye boladı. Polimer gidrofil' tasıwshılar 
alıw ushın akril kislotasınıń tuwındı - akrilamiddan alınadı. 
Ferment hám kletkalardı keńislikdegi tórli strukturalı poliakrilamid gelga 
kirgiziw metodı házirde keń qollanılıp atır. Poliakrilamid geli ximiyalıq tasirlerge 
shıdamlı bolıp tabıladı. Poliamid tasıwshı toparı da qızıqlı bolıp tabıladı. Bul amid 
toparı (-S (O)-NH-) qaytarılıp keletuǵın túrli getero shinjirli polimerler toparı bolıp 
tabıladı. Mısalı, N-vinil pirrolidon tiykarındaǵı polimerler organizmde aste 
bóleklenetuǵın fermentlerdi immobillew ushın isletiledi. Bunnan tısqarı olar 

---

biologiyalıq inert bolǵanlıǵı ushın medicinada da isletiledi. Kemshiligi bolsa onıń 
organizmde toplanıp qalıwı bolıp tabıladı. Bul tárepten fermentler tasirinde 
gidrolizlenetuǵın tábiy polimerler áhmiyetli bolıp tabıladı. Sol sebepli dlori 
qurallarına dekstran, sintetik tasıwshılardan N-vinil pirrolidon tiykarında 
polimerler qosıladı. 
Qadaǵalaw sorawları? 
1. Dekstran haqqında maǵlıwmatlar beriń? 
2. Poliakrilamid gel kirgiziw metodı?