Миллий гоя, маънавият асослари ва хуку к таълими


S ппн воситаеидагн билим. У


Download 0.64 Mb.
bet19/75
Sana18.06.2023
Hajmi0.64 Mb.
#1562078
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   75
Bog'liq
FALSAFA

S ппн воситаеидагн билим. Уйин воситасида билим нафакат болалар, ifflrranap фаолиятининг хам мухим унсури хисобланади. Уйин жараёнида им мшил кизшн билиш фаолиятини амалга оширади, билимларнинг катта * а мм 1111 и узлаштиради, маданий бойлик - ишга дойр уйинлар, спорт уйинлари, ^ЗлФрдарпинт уйинлари ва шу кабиларни кбн-конига сингдиради. Уйин щншярнииг кизикувчанлигини кондириш, уларнинг маънавий дунёси ва ШМум билимлари, узаро тил топиш куникмалари ва шу кабиларни
лп гиришда мухим ижтимоий рол уйнайди.
Хрзирги вакдда уйин тушунчасидан математика, иктисодиёт, (нмм.'рнетика ва бошка фанларда кенг фойдаланилмокда. Бу ерда мураккаб щрвпдар кечишининг хар хил вариантлари, илмий ва амалий муаммоларнинг |им i.ipn куриб чикиладиган махсус уйин моделлари ва уйин сценарийлари ящра купрок кабул килинмокда. Хозиргй замон фалсафин ва илмий | н|мп;курининг бир канча нуфузли йуналишлари уйинни мустакил урганиш рй:и:и сифатида илгари сурмокдалар. Герменевтика, фалсафий антропология мн идай фанлар жумласидан. Масалан, Хайдеггер уйинни маданият ммм, мпанишининг умумий тамойили, хар кандай даврда одамлик жамиятининг «мним деб хисоблайди. Гадамер фикрига кура, уйин - санъат асарларининг 'ммикудник усули, мазкур асарларнинг мавжудлиги эса, уз иавбатида, хакикатми (мммдчшнинг мухим усулидир.
Мифологик билим. Мифологик билиш, айникса, инсоният тарихинпнг 4 м шабки боскичида мухим рол уйнаган. Мифологик билимнинг узига хос w пяти шундан иборатки, борлик унда фантастик тусга киради. Мифология
табиат. коинот ва одамлар, улар мавжудлигининг шарт-шаронтлари,
г шакллари ва хоказолар хаки да ги муайян билимлар шаклланган. Сунгги
«мм I 'lit (айникса структурализм фалсафасида) мифологик тафаккур - бу, мшпакн фантазиянинг тийиксиз уйини эмас, бапки аждодлар тажрибасини I mi 1 ниш ва кейинги авлодларга етказиш учун имконият яратадиган дунёни мм а хос тарзда моделлаштириш усули эканлиги аникданди.
Мифологик билим энг кадимий содда, мифологик тафаккур махсули. ‘ 1мфо.погик тафаккурга унинг эмоциялар сохаси билан узвийлиги, билиш •М'мекч и ва субъектини, предмет ва белгини, нарса ва сузни, ходисанинг келиб
(генезиси) ва мохиятини аник фаркдамаслик хос. Унда табиий ва
м I шмоий ходисаларни, шунингдек бутун дунёни тушунгириш уларнинг келиб мм ва яршшши хакидаги афсоналарга асосланган булади.
47
Айрим тадкикотчиларнинг фикрича, хозирги даврда мифолопш билишнинг ахамияти пасаяётгани йук- Масалан, П.Фейерабенд уларни дум# югуклари маданиятига, рационалисглар эса бундай билим инсоннииг яхмиы гомон узгаришига асос булиб хизмат килади,деб хисоблайди. Миф - цбтидоиК! одам тафаккурининг табиат ходисаларини тушуниш ва тушунтиришнинг учт и хос куриниши. Миф нарса ва образ, жисм ва хосса, «асос» ва тамойилларщ! фаркламайди, вокеалар ухшашлиги ёки кетма-кетлигини сабаб ва окибиА богланиши сифатнда талкин килмайди. Миф олий даражада унинерСА! вокеалар, чунончи; инсон улими ва унинг мангу бархаётлиги, дунёнинг вужу на келиши, кахрамонона килмишлар, маьнавий ютуклари хакида хикоя кили и, Мифнинг мазмуни рамзий тилда ифодаланади, натижада унинг хулосалари кем ва куп маъноли туе касб этади. Куп томонламалик асосида акс эттирии, муайянлик ва антроморфлик (яъни инсон хусусиятларини табиат объектларнщ утказиш), образ ва объектни тенглаштириш кабилар мнфологик билишнимг узига хос хусусиятларидир. Борликни англаб егиш усули сифатида миф инсоЦ жамият, дунёни моделлаштиради, тавсифлайди ва талкин килади.
Шаклан миф муайян вокеани табиатда ёки маълум халкдар тар их ид булиб утгандек ифодаловчи ривоятдир. Космогоник мифларда Логос ёки Aiy харакат га келтирадиган ва бошкарадиган, иерархик тузилишга эга булган ягон( ва яхлит космос хакидаги тасаввур шаклланган. Шу сабабли космос оли| баркамолликка эта деб тасаввур килинган. Бу тасаввурлар космослИ узгаришларни хосил килувчи табиат ходисаларининг узлуксиз айланишинЯ (сув, ер, хаво ва олов стихиялари хукмронлиги) сифатидаги талкинихЛ муайянлашган.
Мифлар турли куринишларда намоён буладилар. Мифларда катьий риоЯ килиш лозим булган амалий тавсиялар хам ифодаланган. Гарчи мифолог и я ними амалий тавсиялари исботланмаган, балки коида сифатида белгиланган булса-ДЯ улар одамларнинг жуда куп авлодлари тажрибасини умумлаштириш махсуЛШ хисобланади.
Мифология багрида билишнинг бадиий-образли шакли юзага келган н; кейинчалик у саньатда узиникг ёркин ифодасини топган. Гарчи у билиВ вазифаларини махсус ечмаса-да, аммо анча кучли гносеологик салохиятга зг! Гарланд бадиий фаолиятни билишга тулик боглаш киймн булса-да санъатниН бадиий образлар тизими оркали билиш амалиёти унинг энг му\И функцияларидан биридир. Санъат бадиий узлаштириш, одамларнинг эстет» эхтиёжларини кондириш билан бевосита боглик. Инсон у ни яратади. Бунд инсон гузаллик конунларига амал килади. Хар кандай санъат асарида хар хш одамлар ва уларнинг феъл-атвори, у ёки бу мамлакатлар ва халкдар, уларний
11г||фшкпларм, хулки, турмуши, сезгилари, фикрлари ва хоказолар хакидаги ЗймПип билимлар акс этади.
Будний би.иим. Борликни тушуниб етишнинг узига хос шакли. Санъат Гг;]Г|м 11II бадиий идрок этиш махсули хисобланади. Санъат туфайли инсон Н|ЙН!'| ва дунёни англашга харакат килади. Энг мухими, санъат калбимизнинг «иди.и бурчакларини ёритувчи яшин чакинига ухшайдиган узликни кашф опии лир. Онгнинг инсонга хос булган бундай холатм психологияда «инсайт» gjfi мталади. Санъатни идрок этиш узликни англаш билан боглик чексиз ва ими 1 п ! лаззат бахш этади. Санъатни идрок этиш механизми сифатида эмпатия, «inn узини образ билан генглаштириш амал киладики, бу кучли эмоционал ни I нрданишга сабаб булиши мумкин. Ижобий ва салбий эмоционал Шшларнинг бир-бирига утиши билан боглик мураккаб жараён шахсни уз рцжрпбасини кайта тушунишга мажбур килади ва унинг кадриятлар тизимида цншрши ясашга кодир.
Саньатнинг билишдаги ахам пяти шундан иборатки, у билиш ва узликни .дш нмшиинг узига хос услубидир. Санъат - шахсни маънавий бойитиш здцВаъи. У инсоннинг ижодий имкониятларшш фаоллаштиради, унинг м.нпанпй олами ва умуман жамиятдаги хулк-атвор меъёрларини тушуниш |м« hiнмм гини ривожлантиради. Санъатни идрок этишда объект ва субъект г.пнаракдир. Шахе санъат асарининг мазмунига узининг дахлдорлигини хис iiiii,i/Ni ва уни узида кашф этади. Шу сабабли санъатни идрок этиш оркали 'шипи фаоллиги намоён булади.
, Билишнинг мифология билан узвий боглик булган кадимги шаклларига (jimmi ва фалсафий билимлар хам киради.
| Диний билим. Диннинг асосий вазифаси - инсон хаётининг мазмуни,
| цини ва жамият борлигига муносабатини аникдашдан иборат. Диний '■шимлар олам, ундаги нарса ва ходисалар мохиятини илохиётга боглаб | \ шуи I ириш асосида шаюзланади. У одамзот туплаган тажрибага гаяниб, инсон

  • мГннишг мухим куринишлари, чунончи; оила ва турмушдаги хулк-атвор, • юкип коидалар, мехнат, табиат, жамият ва давлатга муносабатни тартибга

.пт. Дин универсиумнинг пировард мазмунлари хакидаги уз тасаввурини
м. "I наб, дунё ва инсониятнинг бирлигини тушунишга кумаклашади. У инсон

  • I •11111111 узгартиришга кодир булган хакикатлар тизимидан иборат. Диний и/и.ии.мотларнинг узига хос хусусияти шундан иборатки, улар жамоа пш рибасини ифодапайди ва шу боис нафакат хар бир диндор одам, балки пни и сишнмайдиганлар учун хам диний билимлар кадрли туе олади.

Диний таълимотларнинг вазифаси Худо борми, уни кандай килиб билиш кгуммш, умуман, Худони билиш мумкинми, деган саволларга жавоб беришдан
руг, Диний дунёкараш Мукаддас Китоб матнларида, шунингдек диний
49
расм-русум ва урф-одатларда уз ифодасини топган. Дин эътнкод, ишонч Н билнш механизмлари (х,аёт тажрибаси)га таяиади. Диний эътнкод рефлексия билан куллаб-кувватланади, шахснинг фожеавий тажрибаси (улим хавфи С км якинларини йукотиши)ни англаб етиш орками юзага келали ёкИ мустах,камланади, бу тажриба шахсни уз хаёти на тафаккур тарзини iy'6/ufl узгартиришга даъват этади. Диндорлар фикрнча, догний зьтикод диний нал 1(1 келиши натижасидатугилиши мумкин.
Дин дунё ва инсонни интуитив-мистик йул билан англашнинг узнга xd| усулларини яратган. Бундай усуллар жумласига вахй ва медитация киради
Вссцй тушунчаси диний тасаввурларнинг тадрижНЙ ривожлании жараёнида шакллаиган. Дастлаб у олий кучлар танлаган айрим шахсларни трансцендент холатида шу кучлар номидан сузлаш кобилняти еифат каралган (валилар, шаманлар ва ш.к.). Мукаддас Китоб маггнларига дои мурожаат этиш диндорга уларда янги хакикатларни кашф килиш, хаёти Щ| солиштириш вауни кайта тушу ниш имконшш беради,
Медитация - инсон эътиборини чалгитувчи барча бегона омиллари) четга чикариш, уз тафаккурини бир объектга каратиш йули билан фик] юригиш, нарса, гоя, дунёни идрок этишдир. Дикда медитация шахе онгнпищ] Абсолют билан бирикувини аыглатади. Фан медитация им кг билиш ycyJll сифатидаги самарадорлигини тан олади.
Диний билишнинг узига хос хусусиятлари шу бшган белгиланалики, одамларнинг узини бошкарувчи дунёвий (табиий ва ижтимоий) кучла] муносабатининг бевосита эмоционал ШЗКЛИ билан боглик- Бу кучларнц| хаёлий инъикоси булган диний тасаввурлар борлик хакидаги маъл билимларни ифода этади. Одамлар аерлар ва минг йилликлар мобайн туллаган диний ва бошка билимлар Инжил ва Куртом каби мук; китобларда жамланган.
Дунёга эмоционал муносабатнинг гайрятабиий нареалар ва ходисапш ишонч билан бирикуви диний билимга хос булса, илмий билиш замирил!1 эмоциялар ва эътикодни узига буйсундирувчи окилоналик ётади.

Download 0.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling