Миллий гоя, маънавият асослари ва хуку к таълими


Онг, ижэ нмонй оиг, унинг асоеий шякллари


Download 0.64 Mb.
bet44/75
Sana18.06.2023
Hajmi0.64 Mb.
#1562078
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   75
Bog'liq
FALSAFA

3.3. Онг, ижэ нмонй оиг, унинг асоеий шякллари.
Илмий фалсафа таълнмотига мувофик, >>нй ю кс ак даражада та шиш топгаи материянииг, Я1<К1 I
иисон мшсинмнг махсули булио, уникг хуеус >(i I
вокеликми инъикос этшришдан иборагдир. Ош'—инсон миясининг фуикцияси булиб, унинг мохияти эса ташки рпЦ дунёии инъикос этгиришдан иборат. Онгнинг мохияти ни тугри очиб берищ] учун унта онтологик, гносеологик ва нжтимоий жихатдан ёндат мок лозим.
138
Our— мспсрл&ншггг нжсак шяюш бул.ган пслшшш махсули, бор. щщншг шгьнкосн снфнгнц»
Унга онтологик жихдтдан ёндошиш, онг — бу, табиат узок тарихий гпраккистининг махсули, материя эволюцияси жараёнида вужудга келган рухий уидисаларнинг хоссаси демакдир. Одам онги юксак даражада тузилган материя миянинг хоссаси, ташки олам вокелигининг инъикосидир. Бу хосса магсриянинг одцийдан мураккабликка, куйидан юкорига караб ривожланиши жараенида пайдо булган, онг факат ннсон миясига хос булган инъикос жираёнидир.
Илмий фалсафадаги онг масаласига дойр карашлар унинг инъикос иачариясига асосланади. Инсон мияси ва уни ташки олам билан боглаб турувчи кеп и каналлари булмаса, \еч кандай идроклар, тасаввурлар, тушунчалар хосил нУлиши мумкин эмас.
Онг муайян шаклларда, яъни фикр, шубха, эътикод, билим ва ишонч шиклларида мавжуд булиб, булар «онгнинг эпистимик шакллари (грекча rpisteme - билим) » номини олган.
Одамнинг ёки ижтимоий гурухининг фикри уларнинг у ёки бу масала нуйича нуктаи-назарларини билдиради ва субъектнинг хаёт йулига, дунёни хдс килишга, дунёкарашига асосланган, у айрим шахсларнинг индивидуал гажрибаси ва бутун социумнинг коллектив гажрибаси билан, шунингдек, ипсоннинг ва инсониятнинг хотираси билан узвий богликдир. Одамлар, катта I урухлар. бутун ижтимоий катламларнинг оммавий онгида ижтимоий фикр мавжуд булиб, у жамият эхтиёжларига ва манфаатларига оид жамият хаётининг цалиллари, вокеалари ва ходисаларига нисбатан ижтимоий муносабатни рилдиради.
Онгнинг бошка бир эпистимик шакли шубхадир. У шундай маълумотларни, ахборотларни уз ичига оладики, уларнинг хакикийлиги, шиончлилиги ва фаоллигига субъект охиригача ишонмайди, унда шу маълумотлар тугрисида катьий фикр ва билим булмайди. Шубха эски билимдан Яшисига утишда мухим ахамиятга эта. Фалсафий фикр тарихида шубх,а бир меча бор онгли методологик усул сифатида курол килиб олинган (антик скептицизм, Декартнинг универсал шубха принципи, хозирги замон рслятивизми).
Шубхага карама-карши уларок, эътикод онгнинг шундай шаклики, уни субъект тугри, хакикий, ишончли ва мантикан зидциятли эмасб деб билади. 11ндивиднин1 субъектив эътикоди (ихлоси) негизида куйидагилар ётади: муайян маълумотлар, ахборотлар ва фактларни исботсиз, аксиоматик тарзда кабул килиш хамда барча томонидан эътироф этилган фикрларни ва обрули, хурматли шахсларнинг фикрларини танкид ва тахдилсиз кабул килиш. Фактлар, кузатув ва турмуш тажрибасининг маълумотлари, илмий назариялар ва кокунлар, мантикий далиллар, амалда ва фанда синаб курилган коидалар
139
объектив эътикоднинг асоси хисобланади. Факаг субъектнинг узи томокЦШ му кур англаб олинган, ботинан кайта ишланган, узлаштириб (З.тинЩ билимгина унинг хаки кий ва мустахкам эътикодига айланади.
Онгнинг фикр, эътикод ва шубдани узида бирлаштирувчи, синтез юмумЩ шакли билимдир. Билим — дунёнинг субъектга маълум булган, унМР томонидан урганилган ва билиб олинган объектив хоссалари ва алокаларшИЙ идеал ифодасидир. Янги замон фани ва фалсафасидаи олдиндан дарак бс|ЦН урта аср инглиз мутафаккири Роджер Бекон «Билим—кучдир», деган фнкр|Н
билдирган. Дархакикат, хакиким. аник билим — бу. imcoii ималиспн
квинтэссенция си, магзидир, инсониятиинг куп асрлик гараккнёт lapHlfl давомида туплаган коллектив танфибасидир. Билимнинг мутлак ва нпсМЬ томонлари булади. Билимнинг ниобий томони хакида Бертран Рассел Svii itl деб ёзган эди: «Х,ар кандай билим муайян даражада шубхалидир ва он- шубхалиликнинг кандай даражасида унинг билим булмай колишини йПШ олмаймиз»19.
Ишонч онгнинг билимга карама-карши томонидир. Билим одамга ишоМ багишлайди, уни зътикодли кил ад н. Ишонч зса, гарчи чин маънодагн б шин булмаса-да, зътикоднннг олий даражаси сифатида намоён булали. ИшонЧ| инсон учун чукур шахсий ахамиятга эга булиб, у объектив далилиацци асосланмаган мулохаза тугрилигига хам ишониб муносабат билдиради.
Ишонч билан билим уртасида чукур принципиал фарк бор. Агар ишончн одамнинг субъектив эътикоди намоён булса, билимда объективлик, хакнкиГшиш ва ишончлилик биринчи уринга чикади. Шу билан бирга билимда хам ишвЛ . элемента бор: хозирги замондаги постиндустриал жамиятда илмий билим щр обруси шу кадар каттаки, уларга амалда бутун инсоният шак-шубхайЯ ишонади. Фаннинг юксак обруси, унинг купдан-куп натнжапарининг кундшщк хаётга жорий этилиши ана шундай ишонч негази булиб хизмат килади. А Лиц вактда ишонч даражасидаги билимлар оммалаштирилиб куйилади ва шуми: ишончга таяниш консерватив асосга, индивид ижоди ва билишнинг ту cm ш айланади.

Download 0.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling