Миллий гоя, маънавият асослари ва хуку к таълими


ИНСОНИЯТ ИСТИКБОЛИ (РЕАЛЛИК НА БАШОРАТ)


Download 0.64 Mb.
bet67/75
Sana18.06.2023
Hajmi0.64 Mb.
#1562078
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   75
Bog'liq
FALSAFA

4.7. ИНСОНИЯТ ИСТИКБОЛИ (РЕАЛЛИК НА БАШОРАТ).
Фаннинг вазифаси оламии, ундаги нарин ни ходисалар, улар тараккиётинпш конумларинм
очишдан иборат.
■ —
Фалсафа олам таракиётининг энг умумий конунлариии очини?! йуналтирилгани билан бошка фанлардан фаркданади. Олам тараккйЯЯ конунларини билиш а) оламни, ундаги инсоннинг урнини ту три англаш; ffj тараккиёт истикболлари, келажакни имконини беради. Шунинг учун \нм кадимий даврлардан бошлаб олимлар келажак орзуларини илмий асослашгн уринганлар. Кдцимий юной файласуфи Платоининг идеал давлат, oyipKv мутафаккир Абу Наср Форобийнинг фозил жамоа, фозил инсон, Абу Рай\он Беруний, Алишер Навоийнинг одил хукмдор, комил инсон, янги давр Гарбий Европа файласуф олимлари Вольтер, Монтескье, Туркистон жадидчилари Бехбудий, Мунаввар кори, Авлонийларнинг маърифат ижтимоий тараккиё| омили эканлиги хакидаги карашларида инсоният келажаги тугрисидгн и. билимлар акс этган.
Олимларни барча даврларда “Келажак жамият кандай булади? Уши. кандай эришнш мумкин?” деган саволлар кизикгириб келган.
Жахонда юз берган шший-техник инкилоб; жахонда кечкан шиддатлн ижтимоий-сиёсий жараёнлар: социалистик дунёнинг карор тоиигаи, 1 ва II- жахон уруши, икки кутбли дунё зиддиятлари, аср поёнида му стам лакан ид (ф; тизимининг емирилиши, икки кутбли дунёнинг бархам топиши ва куп кутбли дунёга айланиши инсоният масаласини янада долзарб килиб куйди. Инсопия! келажаги хакидаги илмий карашлар ишлаб чикилди ва у “футурология” лея номланди.
Футурология лотинча “futiirum” ва “logos” сузларидан олинган инсоищЯ келажаги хакидаги билимлар маъносини ифодалайди. Футурология термини немис олими О.Флехшхейм томонидан “келажак фалсафаси” ни ифодалаш учуй, киритилди. 1960-йилларда футурология ижтимоий фанларнинг келажакни башорат килиш конуниятлари хакидаги фан сифатида шаклланди.
Жамиятнн илмий билиш ва бошкаршшш
Жамнитшршжнсчншолдмншш уНда содир бУлаётган жараёнлар тараккиётнншн
Kvpa билиш—нисан окилоня
фаошиткнинларурнн шарш окибаткнн олдиидан кура Оипиш казта ахаМИЯ!
касо этади.
Башорат килиш нима? Инсон хаётида руй бермаган, фан учун хозирчп
номаълум хисобланган, имконият тарикдеидагина мавжуд булган бирон-бир
Футуригагкя - иигонши ксгнкболи ыкндагн
ижтимоий-сйёсий вокеа ёки ходисанинг келажакда кандай руй беришини, укинг х.олати, ривожланиш конунлари ва окибатларини' муайян илмий далиллар, назарий хулосалар ва маълумотларга асосланган холда олдиндан айтиб бериш — баиюрат килишдир.
Инсон факат оркага, утмишга караб яшай олмайди, балки утмиш авлодлар томонидан яратилган барча илмий билимларни чукур урганиш ва узлаштириш, уларга ижодий ва танкидий ёндашиш асосида келажакни олдиндан куришга, тухтовсиз илгарилаб боришга харакат кил ад и. Утмиш нц, тарихни билмасдан туриб келажакни билиш, олга ривожланиш мумкин эмас. Келажакка умидворлик билан караш, бугун билмаган нарса ва ходисани эргага мукаммал билишга интилиш, оркага эмас, олдинга, келажакка томон харакат цилиш — инсоннинг энг мухим фазилатларидан булиб хисобланади. Инсон узининг келажагини тахмин ва гумонларга асосланиб эмас, балки фан ва амапиётнинг чукур илмий хулосаларига асосланиб билиб олади. Фан ва амалиёт — келажакни олдиндан куришнинг энг ишончли куролидир. Инсон фан ёрдамида думёни илмий асосда билади, ундан максадга мувофик тарзда фойдаланади. Бирон-бир нарсадан фойдаланиш учун аввало уша нарса ва Ходисани билиш, атрофлича урганиш керак булади.
Ижтимоий хаёт ходисаларини олдиндан билиш, режалаштириш, нрограммалаштириш, лойихалаштириш, бошкариш назариялар илмий хулосаларга асосланган холда амалга оширилади. Мураккаб жараёнларни олдиндан билишга айрим фанлар, мутахассислариинг кучи етмаслиги сабабли илмнинг барча тармокларидаги етук омнлларнинг узаро хамкорлиги талаб килинади. Келажакни, мавжуд тарихий жараёнларни башорат килишнннг энг кулай усули эксперт бахолашдир. У тарихий жараён хакидаги чукур ва аник ИЛШ1Й тасаввурларга, илмий тадкикот усулларининг натижаларига асосланиб иш куради ва хулоса чикаради.
Жамият тараккиёти конунларини олдиндан кура билишнин: экстраполяция (муайян бир шароитда руй берадиган конуниятларни хозирги /!.авр ва келажакка мослаш), тарихий аналогия (утмиш ходисаларига караб хулоса чикариш), ижтимоий ходисаларни компьютер оркали намуналаштириш, келажак ходисаларини тасвирлаш, экспериментал бахолаш (тарихий илмий тажрибага асосланган ишларга) бахо бериш сингари асосий усуллари мавжуд. Буларнинг хаммаси биргаликда жамият тараккиётини олдиндан куриш имконини беради.
Амалиёт шуни курсатадики, мавжуд вокеаларнинт хал килувчи йуналишларини факат равшан тушуна олган такдирдагина тугри, илмий жихатдан асосланган сиёсат юритиш мумкин. Содир булаётган вокеаларни,
унинг объектив мантикни чукур тушуниб олиш, давр характерики ифодаловя! тугри хулосалар чикара билиш осон эмас, лекин бу гоят зарур ишдир.
Мавжуд вокелик, мамлакатимизда, жахон микёсида мунтазам равишдй содир булиб турган ходиса ва жараёилар. жахон фани ва техникасининг, инсоН, акл идроки ва тафаккурининг хайратомуз даражада тухтовсиз ривожланин бораётганлиги, хозирги замой илмий-техника ютуклари инсониятнинг келажаги хакида мукаммал илмий хулосалар чикариш учун бой материал бермокда.
Мамлакатимизнинг келажаги хакида аник режалар ишлаб чикариш, уларни амалга оширишнинг эпг окилона ва максадга мувофик йулгаринн белгилаб олиш учуп халк билан маслахатлашиш, унннг фикрига кулок солиш, мададига суяниш, унинг талаб-истакдарини бажариш зарурлигини хаётнинг jhit курсатиб турибди.
Хозирги пайтда жахон тараккиёти узига кос янги даврга калам кхтгци.^Н даврнинг узига хос, олдннги пайглардан фарк кнладиган аломатл характерли белгилари бор. Булар куйидагилардан иборатднр.
Ер юзидаги давлатлар ва хадклар уртаендаги узаро богликлик им хамкорликнинг юксалиб бориши жахон тараккиёти хозирги боскичининг узои хос хуеуснятидир. Бошкача айтганда, кенг камровли интеграция — (лоти! суз булиб.. кириб бориш, тулдириш, узаро якинлашиш маъносида ишлатилдДи) — бутун хозирги агам шу мул жараён булиб, хар бир халк ва давлатнинг порлок истикболи умумиисоний цивилизация йулидаги барча куч-харакатлариЛ бирлаштиришга кумакдашади.
Маълумки, асримизнинг бир неча ун йилликлари мобайнида Европа билан Осиёдаги мамлакатлар, Рарб билан Шарк бир-бирига душманлик нуктаи назаридан караб келди.
Хозирги пайтда жахонда шундай бир вазият вужудга келдики. дунёдаш купчнлпк мамлакатлар ва узларининг ижтимоий, иктисодий, сиёсий, маданий тараккиёт даражаларининг хар хиллиги, ривожланишнинг турлич i боскичларида эканликлари, хатто мафкуравий карашлардаги фаркдарм карамасдан узаро якинлашмокдалар.
Хозирги пайтда утмишдаги узаро душманлик ва ихтилофлар сиёсатидли хамкорликка утишмокда, сиёсий нули халкаро муносабзтларда ком кулланилмокда. Дунёдаги бир канча энг йирик ва кудратли давлатлар бошликлари (президентлар), турли сиёсий партиялар, ижтимоий ташкнлотлпр, корхоналар, концернлар, оммавий харакатлар рахбарлари, диний арбоблнр мутахассислар узаро учрашиб, бир-бирларига ён бериб халкаро муносабатлпрш юзага келган энг долзарб масалалар, мухим хаётий муаммоларни тинч (IV л билан хал килишни бахамжихат келишиб олмокдалар. Давлатлар ва халкЛАр уртасида якинлашув жараёнлари ва хамкорликни кучайтириш тугрисида икьи
238
томонлама ва куп томонлама узаро битимлар ва мажбуриятлар кабул килиниб тури бди.
"Жахон микёсидаги умумий тараккиёт, одамлар дунёкарашининг узгариши, коммуникациялар юксалиши, халкаро муносабатларнинг ривожланиши ва унинг одамзод хаётига таъсири давлатлар ва халкдар уртасидаги узаро бирлашишга интилишни кучайтирмокда. Айни вактда миллий хусусиятлар ва анъаналарни, сиёсий ва маънавий меросни сакдаб колиш тамойиллари хам яккол сезилмокда"'.
Инсониятни кизикгириб келаётган умумбашарий, миллий, минтакавий ва бошка муаммоларни илгаригидек ихтилофлар йули билан хал килиб булмайди. Шу жихатдан Караганда, ихтилофлар эмас, соглом кучларни бирлаштириш, карама-каршиликларнинг бирлиги юзага келган муаммоларни хал килишнинг мухим омили эканлигини жахон тараккиётининг хозирги боскичи курсатиб ва амалда исботлаб турибди.
Шунинг билан бир каторда жахонда мулкий тенгсизлик — саноати ривожланган мамлакатлар билан ривожланаётган мамлакатлар уртасидаги тафовут ва зидциятлар кучаймокда.
Бу холат жахон ресурсларини таксимлашда яккол куринади. Табиат ресурслари аслида ривожланаётган мамлакатларнинг асосий бойлиги хисобланса хам, саноати юксак ривожланган мамлакатлар бу бойликларни назорат килишни уз кулига олишга интилмокдалар.
, Колаверса, илмий ва техникавий билимлар, шунингдек, илгор технологиялар сохасида, эркин сармояни туплаш ва жойлаштириш сохасида Хам жуда катта тафовутлар мувжуд.
Хозирги замон тарихий жараёнларининг асосий белгиларидан яна бири —- дунёдаги аксарият мамлакатларнинг, хусусан, якинда мустакилликка эришган давлатларнинг энг кучли, энг катта халкаро банклар, нуфузли халкаро гашкилотларга тенг хукукли аъзо булиб кириб куч-гайратлари ва иктисодий имкониятларини умумий максадлари йулида бирлаштираётганликларидадир. Буни Урга Осиё мамлакатлари, жумладан, Узбекистан Республикаси мисолида куриш мумкин.
Киска вакт ичида республикамиз купгина нуфузли халкаро ташкилотларга, хусусан БМТ га, Кушилмаслик харакатига, халкаро валюта фонди, Жахон банки, Европа кайта тиклаш ва тараккиёт банки, Иктисодий хамкорлик Ташкияоти ва бошка шу каби машхур халкаро иктисодий ва
1 Каримов И.А. Узбскистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иктисодий истикболининг асосий тамойиллари,- Т.: “Узбекистон”, 1995, 59-бет.
молиявий ташкилотларга кабул килинди. Хозирги давр учун хос булган янй йир хусусият. шундан иборатки, фан ва гехниканинг энг янги ютуклариы асосланган замоыавий технология — саноат ва кишлок хужалигининг барЧй сохаларига жорий этилмокда. Бу эса уз навбатида жамиятнинг илдам одимлпр билан олга тараккий этишидазамин яратмокда.
Инсоният тараккиёти хуч каерда ва хеч качон осон кечмаган. Хамми жойда ва хар доим кишилар олдида муайян муаммолар турган. Улар бутуи инсониятга таалукди булгани учун хам хозирги замоннинг глобЮ! муаммолариёхуд умумбашарий муаммолар дея номланади.
Умумбашарий муаммолар мазмуЙЯ бой ва чукурлиги, камровининг кенгли) и, бутун инсоният хаётига тааллукпилш н, миллий, регионал чегаралар билан чекланиб колмаганлиги ва бошка катор хусусиятларига кура айрим хал к ил миллатга, алохида бнр ижтимоий-иктисодий тузумга бевосита тегишли булган муаммолардан кескин фарк килади. Умумбашарий муаммолар инсониятннН! хозирги даври учунгина эмас, балки келажакдаги хаётий манфаатлари учун \ич жуда мухим ва катта ахамиятга эга. Хозирги замой умумбашарий муаммолйри — бу инсоният цивилизадиясининг тараккиёти билан боглик булган энг мухим ва асосий муаммолардир.
Хозирги замонда инсоният цивилизациясининг тараккиёти билан боглик. булган энг мухим ва асосий муаммо — бу Ер юзидаги тинчликни саклаш, ядровий урушнинг олдини олиш, халкаро хавфсизликни гаъминлашдир. tint шуни аник англаб олишимиз зарурки, инсоният атом энергиясига, хароии ахамият бахш этилган ядровий куроллар асрига кадам куйиб, абадийликмн махрум булиб колди. Агар ядровий уруш бошланиб кетса, Ер юзидаги хаммп жонли, нарсалар йук килиб ташланади. Мавжуд ядровий аслахахонаЛ .| шундайки, уларда Ер юзида яшайдиган хар бир киши хисобига униш атрофидаги жуда катта минтакани вайрон килишга кодир булган заряллир жамлаб к^Иилган. Х°ЗИР битта стратегик сув ости кемасининг "йук кил и и ташлаш кучи" бир неча иккинчи жахон урушига тенг булган куч-кудрач пни учи билан олиб боради. Холбуки, неча унлаб ана шундай сув ости кемалари бор.
Атом энергиясидан харбий максадлар йулида фойдаланиш инсопиятннш бундан кейинги такдирини хавф остида колдиради. Чунки ядро куроди кулланса, Ер юзидаги барча тирик мавжудот кирилиб, цивилизация йук булнО кетади, бунга хеч кандай шак-шубха йук-
Хозир дунёда илгариги даврдагига нисбатан ядро куроли ва уларни ташиш мосламалари анча купдир. АКШ билан собик шуро худудидаги ядро куролларининг талофат кучи 60 минг мегатоннани ташкил кидали,
240
Х,озирги замоы умумбашарий муаммолари, уларни хал цилиш йуллари ва истикболлари
Олимларнинг тахмин килишича, агар уруш бошланйб, ядро куроллари кулланиладиган булса, бу холда факат 12 минг мегатоннагача кувватидан фойдаланилади. Солиштириш учун курсатиш мумкинки, иккинчи жахон урушида хулланилган барча портлатиш куролларининг умумий куввати атиги 6 мегатоннани ташкил килган. Бошкача айтганда, ядровий уруш буладиган булса, бунда портлаш кучи беш йил давом этган иккинчи жахон урушидагига нисбатан икки минг баробар куп булиб, у факат бир ёки икки кунда юз беради.
Термоядро куРоллаРининг Учта техник хусусияти инсониятни, цивилизацияни катта хавф-хатар остига куяди.
Биринчидан, термоядро куроли катта талофат кучига эга.
Иккинчидан, термоядро куроли ишлаб чикариш киймати олдинги урушда минглаб фойдаланилган харбий самолётларни ишлаб чикаришга сарфланган маблагга нисбатан анча арзон.
Учинчидан, ядроракета хужумидан химояланишга интилишнинг амалий самара бермаслиги.
Юкоридаги сабабларга кура, термоядро куролидан фойдаланиш мумкинлиги инсон генотипига хамда инсоният цивилизациясининг мавжудлигини катта хавф-хатар остига куймокда. Дунёда инсоннинг биологик тур сифатида яшашига бевосита хавф-хатар мавжуд.
Демак, бутун инсоният олдида турган энг мухим умумбашарий муаммо — термоядро куролининг кулланилиши ва инсониятнинг атом ёнгини * натижасида халокатга дучор булиши хавфини бартараф этишдан иборат. хозирги пайтда тинчликни астойдил саклаш ва мустахкамлашдан кура зарур ва мухимрок вазифа йук. Тинчлик булмаса тараккиёт хам, тарихнинг узи хам булмайди, зеро тинчлик инсоният турмушининг туб шартидир.
Ядро урушида голиб булмагани каби куролланиш пойгасида хам ютиб чикиш мумкин эмас. Ер юзидаги бундай пойгани давом этгириш, айникса, уни космосга хам ёйиш ядро куролини такомиллаштириш суръатини яна хам тезлаштиради. Ер юзидаги вазият бундан кейин сиёсатчиларга боглик булмай колиши мумкин, у тасодифнинг "кули" булиб колади.
Модомики, ядровий урушнинг олдини олиш, тинчликни саклаш умуминсониятнинг олдида турган долзарб вазифа экан, унга эришиш учун жахондаги хамма кучлар, харакатлар бирлаштирилиши лозим. Инсониятнинг уз-узини саклаб колиши, унинг бугун, эртага, хамиша бахт-саодатли булиши учун куч-гайратларини бирлаштиришга эхтиёж кундан-кунга ортиб бормокда. Бундан биз бир-биримизга боглик эканлигимизни, дунёнинг яхлитлигини якколрок куряпмиз. Чернобилда атом электростанцияда юз берган авариялар, атом куролларини синовдан утказувчи харбий томонларининг атроф-мухитга, ахолига курсатилаётган салбий таъсири, радиоактив чикиндиларни саклаш ва
241
шу каби муаммолар турли мумлакатларда яшовчи кишиларнинг гакднрш ;i дахлдор эканлигидан яккол далолат беради.
Келтириб утилган далиллар уруш ва тинчлик муаммоси хозмр| и замоннинг хар кандай умумбашарий муаммосини ижобий ва окилона ечишиинг зарур шарти ва асоси эканлигини очик-ойдин курсатиб турибди. ШунЛ эътиборга олган холда хорзирги кунда минтакада баркарорлик ва миллим хавфсизлик кафолатларининг шарт-шароитларини аниклаш ва таъминлаш гонт мухим ахамият касб этади.
Президентимиз эътироф этганидек, биз давлатларнинг тинч-тотув яшат, халкаро масалаларни хал килишда куч ишлатмаслик, тахдид кшшашпс тамойилини ташки сиёсатимизга асос килиб олганмиз. Узбекистон муддатн 1995 йилда узайтирилиши лозим булган ядро куролини таркатмаслик тугрисидаги шартномани, ядро куролини йук килиб ташлаш тугрисидши шартномага айлантириш тарафдоридир. Шунингдек, биз худди кимёВИЙ куроллар буйича кабул килинган шартнома каби биологик куролларни хам таъкиклаш тугрисидаги шартнома кабул килиниши тарафдоримиз. Бу Узбекистон тинчликсевар мамлакат эканлигининг яккол далилидир.
Дунё ахолисининг тухтовсиз купайиб бораётганлиги хозирги даврниж энг мухим хусусиятларидан булиб хисобланади.
Файласуфлар, социологлар, демографлар жахон ахолисининг сони 2025 йилларга бориб 8 миллиардга етишини тахмин килмокдалар.
Х,исоб-китобларга Караганда, келажакда сайёрамиз ахолисининг тескари равишда табиий бойликлар — нефть, тошкумир, торф, тоза сув, унумдор тупрок секин-аста камая боради. Агар чукур сув запаслари билан кизикадиган булсак, у унчалик куп эмас. Сунгги маълумотларга кура, унинг хажми ' ■ миллион куб километрдир, яъни сайёрадаги умумий сув хажмининг 2 фоизини ташкил этади. Бу, албатта жуда оз. Мана шу масалаларга окилона ёндашиш хам хозир барча халкларнинг олдида турган долзарб умумбашарий муаммолар туркумига киради.
Х,озирги даврда бутун инсониятнинг олдида турган яна бир мухим муаммо — бу, кашшокликни тугатишдир. Хрзирги — фан ва техника гуркираб ривожланаётган, коинот узлаштирилаётган даврда узок йиллар давомиди мустамлакачилик хукмронлиги остида келган мамлакатлардаги бир миллиардцан купрок ахоли озик-овкат етишмаслиги, яшаш уй-шароитининг йуклиги, табобат хизматининг ёмонлиги туфайли кашшокдикда \дп кечирмовдалар. Натижада бу мамлакатларда кишиларнинг уртача умри АКШ Япония, Италия, Франция, Германия ва бошка ривожланган мамлакатлардаг^! и Караганда анча кам. Кейинги ун йилликлар мобайнида "учинчи дунё" аталган мамлакатларда кашшокдик шу кадар кенг ёйилган ва шу ка4'Г
242
кучайганки, бу инсоният учун шармандаликдан бошк,а нарса эмас. Кдшшокликнинг олдини олиш учун ривожланган мамлакаглар кашшок мамлакатларга ёрдам беришни кучайтириши лозим. Шунинг билан бир каторда ер юзидаги мавжуд ресурслардан окилона фойдаланиш зарур. Самарали, тенг хукукликка асосланган, планетанинг ресурсларидан умумипсоний бойлик сифатида окилона фойдаланишни таъминлаб берадиган халкаро усуллар ва механизмларга булгаи эхтиёж добора ортиб бормокда.
Бу шундан далолат берадики, коз ирг и дун ела хам мам из борган сари бир- биркмилга боглик, бир-биримизга керакди булиб колаяпмиз. Бинобарин, бу дуиёда хозир бизнинг такдиримиз бир эканлиги, битта сайёрада яшаб турганлигимиз, унинг манбаларидан фойдаланаётганимиз, ва уларнинг чексиз эмаслигини, уларни асраб-авайлаш лозимлигини чукур англамогимиз лозим. Тараккиёт жихатидан оркада колиб кетаётган мамлакатлар ахолисининг ка'шшоклигини тугатишда, уларнинг кундалик эхтиёжларини кондириб. керакли ноз-неъматлар билан таъминлаш учун экин экиладиган ерларга минерал угитлар билан ишлов бериш, сугориш тизимини такомиллаштириш, агротехникани кучайтириш, денгиз манбаларидан самарали фойдаланиш, сунъий махсулотларни яратиш каби тадбирларни амадга ошириш максадга мувофик булур эди. Бу масалаларни хал этишда ривожланган мамлакатларнинг ёрдами катта урин тутади.
Инсон хастини сакдашда хозирги пайтда барча мамлакатларда кенг таркалиб кетаётган касалликлар билан курашиш, унинг олдини олиш хам катта ахамият касб этади. Фан-техника ривожланиши билан бир каторда ер юзининг куп жойларида юрак ва кон-томир касалликлари, рак, ОИТС, наркомания ва шу каби касалликлар авж олиб кетаяпти. Бу уз навбатида фан ютукларидан фойдаланиб, юкорида курсатилган касалликларни йук килиш йулларини аниклаб олишни талаб килмокда. Бу борада Бирлашган Миллатлар Ташкилоти, жумладан, Бутунжахон Согликни саклаш Ташкилоти (ВОЗ)нинг фаолиятини янада жонлантириш катта ахамиятга эгадир.
Халкаро терроризм, коррупнияга карши курашни кучайтириш, нашавандлик, алкоголизм, хавфли касалликлар (ОИТС, рак ва хоказолар)нинг олдини олиш, уларнинг тарка)шб кетишига йул куймаслик. шунингдек, маориф ва ижтимоий таъминот, маданий мерос ва умуминсоний кадриятлардан окилона фойдаланиш каби муаммолар хам жахон мамлакатларининг олдида турган умумбашарий муаммолардир.
Дунёдаги барча мамлакатларга тааллукли булгшз умумбашарий муаммолардан я на бири — инсониятшщг энергияга нисбатан тухтовсиз усиб бораётган зхтиёжларини кондириш йулларигш излаб топишдан иборатдир. Энергия хомашёси жахон ахамиятига зга булгаи муаммолардан хнсобланадн.
243
Инсон усиз хаёт кечира олмайди. Энергия инсоният учун ута зарур хисоблангай! материалларни, моддий буюмларни ишлаб чикариш ва ярагиш имкониятин!^ беради. Табиат энергияга бой. Фан ютукларига суянган х,олда шуни айтипЙ* мумкин: табиий энергия манбалари — кумир, нефть, ёнувчи сланец, газ в|й бошка табиат бойликлари ер багрида кар канча куп булгани билан ула|1й битмас-тугунмас манба эмас. Шунинг учун улардан окилона, тежаб-тергав! фойдаланиш лозим. Табиат ва унинг бойликларини куз корачигидай сакдаи(| умуминсониятнинг энг мукаддас бурчидир.
Умуминсоният олдида турган яна бир мухим муаммо — иркчилик,^1 миллатчилик, фашистик тоталитар тузумлар х;шфи; инсоннинг хукук в А эркишшкларини таъминлаш, демократия, ошкораликни ривожлантириш йулй* билан халклар уртаеияаги янги хамкорлик муносабатларини тиклаш.
Иркчилик, миллатчилик авж олган давлатларда инсон хукуклари в»; эркинликлари мукаррар равишда чекланади, тоталитар тизим барпо этилади** натижада виждон эркинлиги оёк ости килинади, инсон хаётининг узи хавф% остида колади. Гитлеризм, сталинизм тизимларининг окибатида неч|" миллионлаб кишилар халок булгани биз учун сабок булмоги лозим. '*
Хозир мамлакатлар уртасида янгича муносабатлар ривожланмокда, уларр демократия, ошкоралик, инсоннинг хукук ва эркинликларини таъминлашгШ* карагилган. Мамлакатлар уртасидаги икгисодий, сиёсий, маънавий* алокаларнинг тобора ривожланиб бориши хам ана шу умуминсоний , манфаатларга хизмат килади.
Хозирги замондаги мавжуд мамлакатларнинг бир-биридан фарки,* уларнинг тараккий даражаси хусусиятлари, энг аввало, инсоннинг хукук ва* эркинликлари кандай даражада химоя килинаётганлиги, демократий* жараённинг ривожланиши билан белгиланмокда. Улар уртасидаги иктисодий,4 сиёсий, маънавий алокаларнинг ривожланиш истикболлари хам ана шуларй билан узвий богликдир. Шунинг учун хам инсон хукукиларини ва эркинлигиний таъминлаш, демократияни янада ривожлантириш барча инсон ва инсониятнинг олдида турган долзарб муаммолар булиб колаётгани хам бежиз эмас.
Инсоният келажаги унинг фан-техника ютукдаридан кай даражадв унумли фойдалана олишига куп жихатдан боглик эканлиги хеч кимга сир эмао> Хозирги замон фан-техникасида бир-бирига тубдан карама-карши булган иккй хил имконият — Ер юзидаги жамики жонли мавжудотни батамом кириб' ташлаш ёки бунинг акси- инсоният манфаатлари учун хизмат килиш имкониятлари мавжуд. Ана шу имкониятларнинг кай биридан фойдаланиш масаласи фан-техника инкилобининг узига эмас, балки ижтимоий тузумнинр хусусиятига, фан-техника ютукларидан окилона фойдаланишга бевоситШ богликдир. Бошкача айтганда, фан-техника инкилобининг максад ва ижтимоий
244
окибатларини ижтимоий тузумнинг мохияти ва хусусияти белгилайди. Фан- техника инкилоби самараларидан кандай максадларда фойдаланиш масаласи Хозирги замон ижтимоий-сиёсий хаётида мухим урин тутади. Фан ва техника тараккиёти ер юзида неъматларнинг мул-куллигини таъминлаш, жамият равнаки шахснинг камол топиши учун шарт-шароитлар яратиш имкониятини беради. Бу имкониятларда фойдаланиш инсоният келажагини таъминлашнинг мухим омилидир.
Айтиб утилган умумбашарий, умумжахон муаммолар жуда куп ва хилма- хил, кенг микёсли ва ута мураккаб эканлиги, айни пайтда улардан хар бирининг инсониятнинг бугунги ва эртанги хаёти, жахон цивилизациясининг, колаверса, сайёрамизнинг хам такдири учун накадар мухим ва зарурлиги уз-узидан куриниб турибди. Шунинг учун хам хозирги пайтда бутун инсоният учун умумбашарий муаммоларни хал этишдан кура зарур ва мухимрок вазифа йук. Умумбашарий муаммолар ечилмаса, экологик фалокатлар олди олинмаса, тинчлик булмаса, тараккиёт хам, тарихнинг узи хам булмайди.
Ер сайёраси микёсида давлатлар ва халкларнинг биргаликдаги амагшй, бунёдкорона узаро хамжихат харакатини йулга куйишни тарихнинг узи жахон ижтимоий тараккиёти жараёни тобора катъий талаб килмокда. Ижтимоий тараккиёт жараёни умумбашарий муаммоларни биргаликда амалий тартибда ечишни талаб килибгина колмай, шу билан бирга бунинг учун зарур сиёсий, социал, модций шарт-шароитларни яратиб хам бермокда.
Узбекистан Республикаси Марказий Осиё, шунингдек, Мустакил Давлатлар хамдустлиги, бошка давлатлар билан хамкорлик биргаликда янада кучайтирмокда. Инсоният учун гоят мухим булган умумбашарий муаммоларни хал этишда фаол иштирок этмокда.

Download 0.64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   63   64   65   66   67   68   69   70   ...   75




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling