Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Hunarmandchilik. O‘rta Osiyoning rivojlangan o‘rta asrlar 
davri hunarmandchiligida, temirchilik, shishasozlik, to‘qimachilik, 
kulolchilik va boshqalar muhim o‘rin tutadi. Temirchilik nafaqat 
shaharlarda balki qishloq joylarda ham xiyla rivojlanib, undan 
mehnat qurollari, uy-ro‘zg‘or buyumlari, qulf-kalitlar, shamdonlar, 
surmadonlar va boshqa buyumlar yasalgan. Temir buyumlar quyish 
va bolg‘alash usulida yasalgan. 

---

223 
IX–X asrlardan shisha ishlab chiqarish hunarmandchilikning 
asosiy tarmoqlaridan biriga aylanadi. Shishasozlik, asosan shaharlarda 
rivojlanadi. Afrosiyob, Varaxsha va Nisolarning o‘rta asrlar davri madaniy 
qatlamidan shisha buyumlar topilgan. Ular har xil shakl va hajmli uy- 
ro‘zg‘or buyumlaridan tortib, zeb-ziynat va pardoz-andoz anjomlarigacha 
bo‘lgan topilmalarni tashkil etadi. Shishalarning asosiy ko‘pchiligi rangsiz. 
Rangli shishalar ham mavjud bo‘lib, ular asosan idishlarning sirtini 
bezashda ishlatilgan. Bu davr shishasozlari turli usuldan foydalangan, 
xususan, puflash yo‘li bilan yupqa shishalar ishlab chiqargan. Puflash yo‘li 
bilan idishlarga bezak berishda, deraza oynalarini yasashda foydalanilgan 
. XI–XII asrlarda shishaga bo‘lgan talab yanada ortib, ishlab chiqarish 
sur’ati tezlashadi va rangdor shishalar soni ko‘payadi. 
O‘rta asrlar davriga kelib kulolchilikda katta yutuq erishildi. 
Sopollarni naqshlar bilan bezash va ularni sirlash texnikasi 
o‘zlashtiriladi. O‘rta Osiyoda sirli sopollar VIII asrning ikkinchi 
yarmida ishqorli shaffof sirlar paydo bo‘ladi. Sirning tagida naqshlar 
asosan uch xil rang-bo‘yoqdan: sariq, ko‘k va yashil ranglarda 
chizilgan. Yashil rangda tasvirning shakli chizib olingan, sariq va ko‘k 
ranglarda yuzasi bo‘yalgan. VIII asrning oxirida sirlangan sopollar 
soni ko‘payib, janubiy hududlarning barcha shaharlarida ishlab 
chiqariladi. Sir ostiga asosan o‘simlik tasvirlari, xususan, nayza 
bargli naqshlar chizilgan. Shuni alohida ta’kidlash joizki, islom dinida 
jonli mavjudodni tasvirlash qat’iy man etilgan. Shunga qaramasdan 
qushlarning tasviri tushirilgan naqshlar uchrab turadi. 
IX–X asrlarda ishg‘orli, qalayli va yuqori sifatga ega bo‘lgan 
qo‘rg‘oshinli sirlardan foydalanilgan. Idishlar tez aylantiriladigan 
charxda yasalib, turli rangli angobda jilo berilgan. Ichki yuzasiga turli 
xil rangda tasvirlar tushurilgandan so‘ng, olovda pishirilgan. Undan 
so‘ng esa sirlanib ikkinchi marta qayta pishirilgan. Bu davrda kulollar 
och ko‘k, sariq va qoramtir jigar ranglardan keng foydalangan. Boshqa 
bir turli idishlar esa oq rangga bo‘yalib, ustidan qora va jigar rangdagi 
yozuvlar bilan bezatilgan. Och ko‘k va havo rangdagi sirlardan ham 
keng foydalanilgan. Naqshlar geometrik to‘r, shtrix, chiziq, yulduzcha 
va aylana shakllar hamda o‘simlik, barglar va boshqalardan iborat. 

---

224 
Sopollarda hayvon va qushlarning tasviri tushirilgan naqshlar, 
hamda shukurona va nasihat so‘zlari bitilgan yozuv naqshlar ham 
mavjud. XII asr oxiri XIII asr boshlariga kelib kulolchilik sifatining 
pasayishi sodir bo‘ladi. Sirlari ko‘kimtir rangdagi dog‘simon tusga 
kirib, naqshlar o‘zining aniqligini yo‘qotadi. 
XIV asrning boshlariga kelib kulolchilik o‘zining ilgarigi holiga 
qayta boshlaydi. Tagi qora bo‘yoqda naqshlangan zangori rangdagi 
sirlar keng qo‘llaniladi. XV asrlarda qora rangli naqshlar va zangori 
rang sirlar an’anasi davom etib, o‘zidan oldingi davrdagiga nisbatan 
sifati bir oz oshadi. XVI asrda esa idishlar oq va zangori bo‘yoqlarga, 
asr oxirida esa to‘q zangori bo‘yoqqa bezatilib, naqshlari girih va 
islimiy shakllardan tarkib topadi. 
Umuman O‘rta Osiyoning o‘rta asrlar davri tarixi turli siyosiy 
vaziyatlar va jarayonlar bilan tavsiflanadi. Mintaqada sodir bo’lgan 
siyosiy jarayonlar bevosita hududning ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy 
taraqqiyotini belgilab berishga xizmat qilgan.