Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Gumelnitsa madaniyati. Gumelnitsa mil. avv. IV ming yillikning 
birinchi yarmida Sharqiy Bolgariya va Janubi-g‘arbiy Ruminiya va Janubiy 
Moldovo hududida faoliyat yuritgan madaniyat. Gumelnitsa madaniyati 
yodgorliklari yirik manzilgohlar, qabrlar va kon yodgorliklardan iborat. 
Ulardan Karanovo, Xotnitsa manzilgohlar, Azmashka Varna qabristoni 
va Oybunar mis koni ushbu madaniyatning muhim yodgorliklardir. 
Manzilgohlardan to‘g‘ri to‘rtburchak yer usti uylari va qisman 
yarim yerto‘la kulbalar aniqlangan. Yer usti uylari yog‘ochdan 
qurilgan. Tik o‘rnatilgan yog‘och ustunlarga ko‘ndalang novdalar 
tashlanib, sirti loy bilan suvab chiqalgan. Devorlarning sirti qora, 
qizil va oq rang bo‘yoqda bo‘yalgan. Ayrim manzilgohlar yog‘och yoki 
val-devor va xandak bilan o‘rab olingan. 
Bolgariyadagi Varna qabristonidan uch yuzga yaqin qabrlar ochib 
o‘rganilgan. Qabrlarda marhumlar chalqancha va g’ujanak holatda dafn 
qilingan. Ramziy qabr – kenotaflar ham mavjud. Marhumlar ma’lum 
kuzatuv buyumlari bilan qo‘shib ko‘milgan. Ular oltin, mis, marmartosh, 
suyak va noyob toshlardan yasalgan buyumlardan iborat. Kenotafga 
ham qabrlardagi kabi buyumlar qo‘yilgan. Qabrlarning ayrimlarining 
topilmalari orasida loydan yasalib, oltin qadab chiqilgan odamning yuzi 
aks etgan niqob muhim o‘rin tutadi. Varna “oltin mozori” nomi bilan 
mashhur qabrdan esa umumiy og‘irligi 6 kg dan iborat 3000 yaqin 

---

92 
qimmabaho zeb-ziynat buyumlari, boshqa bir qabrdan esa misdan 
yasalgan qurol-yarog‘lar, kundalik ish qurollari: bolta, tesha, iskana va 
boshqalar topib o‘rganilgan. Kuzatuv buyumlari marhumning hayotiylik 
davrida jamiyatda tutgan mavqeyiga qarab qo‘yilgan. Buyumlarning 
mig‘dori va sifati marhumning ijtimoiy holatiga bog‘liq bo‘lgan. 
Varna topilmalari eneolit davri amaliy san’ati taraqqiyoti bilan 
birgalikda metall hunarmandchilikning ixtisoslashishidan darak 
beradi. Topilmalar orqali aholi o‘rtasida mulkiy tengsizlik va ijtimoiy 
tabaqalanish jarayonini ham kuzatish mumkin. Qurol yarog‘lar ehtimol, 
aholi o‘rtasida vujudga kelgan ziddiyatdan darak beradi. 
Mamlakat janubidagi Staro Zagora shahri yaqinida Oybunar mis 
koni aholini metall zaxirasi bilan ta’minlab, Gumelnitsa madaniyatining 
taraqqiyotida muhim o‘rin tutgan. 
Chaqmoqtosh va suyaklardan yasalgan mehnat qurollari, sopol 
buyumlari, haykalchalar topib o‘rganilgan. Sopollarning sirtiga har 
xil rang bo‘yoqlarda naqshlar chizilgan. Haykalchalar xonadon egasi 
hisoblangan ona ma’budasini aks ettirgan.