Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Tripoli-Kukuteni madaniyati (mil. avv. IV ming yillikning 
oxiri – III ming yillikning oxirgi choragigacha) Sharqiy Yevropada 
faoliyat yuritgan. G‘arbiy Ukraina, Moldova hududida – Tripoli, Sharqiy 
Ruminiyada unga yaqin Kukuteni madaniyati tarqalgan. Tripoli- 
Kukuteni madaniyatining uch bosqichi ajralib turadi. Bu madaniyatiga 
oid yodgorliklar bitta madaniy qatlamli dehqonchilik qishlog‘idan iborat 
bo’lib, tarqalgan hududning ekin ekiladigan yerlarining unumsizligi 
sababli aholi bir joyda uzoq yashamasdan, manzilini doimo o‘zgartirib 
turgan. Mutaxassislarning taxminiga ko‘ra Tripoli-Kukuteni madaniyati 
egalari har 50–70 yilda yangi yerga ko‘chib o‘tgan. 

---

93 
Tripoli madaniyatiga oid manzilgoh 
Qishloqlar daryo bo‘yi tepaliklarida qurilgan. Ayrim manzilgohlar 
yog‘och devor, val va xandak bilan o‘rab olingan. Ilk bosqichida 
yerto‘la uylar qurilgan. Keyingi bosqichlarida yer ustida qurilgan uylar 
ikki, hatto uch qavatdan iborat bo‘lgan. Alohida ajratilgan xonada 
o‘choq, don saqlash uchun mo‘ljallangan yirik sopol idish, yorg‘uchoq 
o‘rin olgan. Xonalarning ayrimlarining o‘rtasida loydan yasalgan 
ayol haykalchasi o‘rin olgan. Bu xona diniy marosim o‘tkazish joyi – 
sajdagoh hisoblanib, haykalcha ayol ma’budasini aks ettirgan. Tripoli- 
Kukuteni madaniyati oid alohida qabristonlar uchramaydi. Marhumlar 
yashash uyining ichkarisida joylashgan qabrda dafn qilingan. 
Mehnat qurollar chaqmoqtosh, suyak va qisman misdan yasalgan. 
Misdan bigiz, qarmoq va taqinchoq yasalgan. Tripoli-Kukuteni 
madaniyatiga oid bir necha yuzga yaqin mis buyumlar topilgan. 
Moldovo Respublikasidagi Korbun qishlog‘idan 400 dan ortiq mis 
buyumlar topib o‘rganilgan. Korbun xazinasi nomi bilan mushhur 
ushbu topilma jamlanmasida sof misdan ishlangan ikkita bolta, 
spiralli va plastinkasimon bilakuzuklar, baldoqlar, antropomorf 
shakllar, eritib ishlangan mis munchoqlar bo‘lgan. Tripoli-Kukuteni 
madaniyati taraqqiyotida Bolqon-Karpat konlaridan qazib olingan 
mis rudasi muhim o‘rin egallagan. 

---

94 
Xo‘jaligining asosini dehqonchilik tashkil etib, bug‘doy, arpa, 
no‘xat va tariq ekilgan. Janubiy hududda yashagan aholi xo‘jaligida 
bog‘dorchilik muhim o‘rin egallagan. Uzum, o‘rik, olxo‘ri ekilgan. 
Yerga tosh, suyakdan yasalgan motiga bilan ishlov berilgan. Hayvon 
shoxlaridan omoch sifatida foydalanib yerga ishlov berilgan bo‘lishi 
mumkin. Hosil tosh o‘roq, keyinchalik misdan quyilgan pichoqlarda 
o‘rilgan. G‘alla donlari tosh yorg‘uchoqlarda maydalangan. 
Chorvachilik xo‘jalikning ikkinchi tarmog‘ini tashkil etib, asosan 
qora mol boqilgan. Cho‘chqa, qo‘y va echki keyingi o‘rinlarni egallagan. 
Tripoli-Kukuteni madaniyatining oxirida yilqi xonakilashtiriladi. Ovchilik 
xo‘jaligi ahamiyatini yo‘qotmagan. Bug‘u va cho‘chqa ov qilingan. 
Sopol buyumlari qo‘lda yasalgan. Sirtiga qizil, qora va oq rangda 
geometrik, zoomorf va antropomorf naqshlar chizilgan. Ayol 
haykalchalari dastlab o‘tirgan holatda, keyingi bosqichlarida tik 
turgan holatda tasvirlangan. 
Tripoli-Kukuteni Sharqiy Yevropaning eneolit davri ishlab 
chiqaruvchi xo‘jalikka asoslangan madaniyat hisoblanib, mintaqaning 
keyingi davr jamiyati taraqqiyotida muhim o‘ringa egallaydi.