Milliy iqtisodiyotda axborot tizimlar va texnologiyalar

7.2. Elektron hukumat modellari 
Elektron tijoratni to‘rt yo‘nalishga ajratish qabul qilingan: biznes 
biznesga (busines-to-business, B2B); biznes iste’molchiga (business-to-
consumer, B2C); biznes ma’muriyatga (business-to-administration, B2A 
(ba’zida business-to- Government (B2G) deb yuritiladi)); iste’molchi 
ma’muriyatga (consumer-to-administration, C2A (ba’zida consumer-to-
Government (C2G) deb yuritiladi)). Shuningdek, keyingi vaqtda 
iste’molchi iste’molchiga (consumer-to- consumer, C2C) va iste’molchi 
biznesga (consumer-to-business, C2B) modellari rivoj topmoqda.

---

174 
Ba’zi davlatlarning elektron hukumat tizimi shuningdek quyidagi 
tarmoqlarga ham ega: G2S (Government to Science) – Davlat–Ilm-fanga; 
G2N (Government to third sector) – Davlat-uchinchi sektorga. 
Mazkur yo‘nalishlarni batafsil ko‘rib chiqamiz: 
1) G2G (Government to Government) – Davlat–davlatga – bunda 
Davlat boshqaruvi apparati ichki strukturalari, markaziy va 
mahalliy hokimiyatlar, turli davlat idora, tashkilot va muassasalari 
orasidagi o‘zaro munosabatlarda elektron hukumat tizimini joriy 
etish, elektron hujjat aylanishi, davlat organlari faoliyatining 
shaffofligi ortishi, doimiy monitoring va hisobot shakllari kabilar 
amalga oshiriladi. 
2) G2C (Government to Citizens) – Davlat fuqarolarga – bu tizimda 
esa, fuqarolar, yagona davlat interaktiv xizmatlari portali orqali, 
o‘zlarining davlat organlariga ariza, shikoyat yoki taklif kabi 
murojaatlarini elektron tarzda yuborishlari va ularga javob olishlari, turli 
xil davlat xizmatlaridan foydalanishlari, ya’ni, masalan, rasmiy 
hujjatlarning elektron nusxalarini shakllantirib olishlari, turli xil 
ma’lumotnoma, xabarnomalarni olishlari, shuningdek turli xil to‘lovlar 
bo‘yicha tranzaksiyalarni on-layn usulda amalga oshirishlari mumkin 
bo‘ladi. 
3) G2F (Government to Foreigners) – Davlat xorijliklarga – bu 
tizimda, Davlat va xorijlik shaxslar o‘rtasida, milliy qonunchilik va 
xalqaro hujjatlarga tayangan holda interaktiv xizmatlar ko‘rsatilishi 
nazarda tutiladi. Masalan, viza masalalari, investitsiyalar, ta’lim va 
turizm sohalariga oid xizmatlar ko‘rsatilishi nazarda tutiladi. 
4) G2B (Government to Business) – Davlat biznesga – mazkur tizim 
esa, yuridik shaxslar, ishbilarmonlar va tadbirkorlar uchun ruxsatnomalar 
olish, turli xil rasmiy jarayonlarni interaktiv usulda soddalashtirilgan 
tarzda amalga oshirish, shuningdek, davlat yig‘imlari, to‘lovlar va 
hokazolarni on-layn amalga oshirish, hisobotlar va rasmiy murojaatlarni 
on-layn yuborish imkonini berishi ko‘zlanadi. 
Hozirgi kunda quyidagi xizmat turi rivojlanmoqda, ya’ni
G2B (ingl. Government to Business, Hukumat biznes uchun) - bn
biznesni rivojlantirish uchun hukumat tashkilotlari tomonidan tijoratni 
qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan dasturiy va texnikaviy vositalar 
majmuyi bo‘lib hisoblanadi. Mazkur tizim yuridik shaxslar, 
ishbilarmonlar va tadbirkorlar uchun ruxsatnomalar olish, turli xil rasmiy 
jarayonlarni interaktiv usulda soddalashtirilgan tarzda amalga oshirish, 
shuningdek, davlat yig‘imlari, to‘lovlar va hokazolarni on-layn amalga 

---

175 
oshirish, hisobotlar va rasmiy murojaatlarni on-layn yuborish imkonini 
berishi ko‘zlanadi.
Misol sifatida hukumat veb-portallarini keltirish mumkin. 
Bu yerda Koreya Respublikasida axborotlashtirish sohasida 
bajarilgan ishlar tanishib chiqamiz. 
Birinchi navbatda Koreya Respublikasi hududlarida axborotlashtirish 
doirasida mamlakatda maxsus tuzilma yaratildi, bunda quyidagi ikki 
mintaqa qamrab olindi:
o Respublika darajasidagi o‘z-o‘zini boshqarish organlari (O‘O‘BO).
Ushbu darajadagi tuzilma Kompyuterlashtirish boshqarmasi/bo‘limi 
sifatida tashkil qilingan bo ‘lib, ushbu organ barcha faoliyat turlarini 100 
foiz qamrab olgan.
Axborotlashtirish 
tuzilmasining 
asosiy 
vazifalari 
– bular 
axborotlashtirishni rejalashtirish, boshqaruv ma’lumotlari, mahalliy 
ma’lumotlar, internet, axborot-kommunikatsiya bo‘yicha vazifalarni 
bajarish hisoblanadi.
o Munitsipal darajadagi o‘z-o‘zini boshqarish organlari (O‘O‘BO).
Maxsus tuzilma O‘O‘BOda bo‘lim sifatida tashkil qilingan bo‘lib, o‘rtacha 
qamrab olish darajasi 45.7 foizni tashkil qiladi. (Seulda bu ko‘rsatkich
92% ga teng). 
Bunda hududlarni axborotlashtirish bo‘yicha band bo‘lgan kadrlar 
soni quyidagicha taqsimlangan:
o 
Respublika darajasidagi O‘O‘BO: jami xodimlarning 2.89% 
(Seul shahri: 539 kishi, Pusan shahri: 74 kishi, Chejudo 70 
kishi). 
o 
Munitsipal darajadagi o‘z-o‘zini boshqarish organlari: jami 
xodimlarning 2.54% 

---

176 
Bulardan tashqari hududlarni axborotlashtirishga yordam ko‘rsatish 
uchun maxsus tashkilot yaratildi, ya’ni 2008-yilda Koreya hududlarida 
axborotlash-tirishni rivojlantirish ilmiy tadqiqot instituti (KLID) tashkil 
qilindi. Uning asosiy funksiyalari etib quyidagilar belgilandi: hududlarni 
axborotlashtirish bo‘yicha infratuzilmani yaratishga yordam ko‘rsatish, 
ixtisoslashgan tizimlarni boshqarish va nazorat qilish, axborotlashtirish 
bo‘yicha ilg‘or siyosat ishlab chiqish va mahalliy elektron hukumatni 
joriy qilish uchun boshqa maxsus-texnik yordamlar ko‘rsatish. Mazkur 
tashkilotda 2013-yilda 129 kishi xizmat qilib keldi. 
Janubiy Koreyada elektron hukumatni shakllantirish bo‘yicha 
tashabbus 2001-yilda yuridik kuchga ega bo‘ldi. Mamlakatda elektron 
hukumatni rivojlantirish bo‘yicha ishlab chiqilgan dastur hukumat 
organlarining ishida samardorlikni oshirishga qaratilgan bo‘lib, u uch 
bosqichda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan.