Ministrligi
Tema: Koriw ham esitiw orginlarinin’ ozgesheligi ham gigienasi
Download 332.83 Kb. Pdf ko'rish
|
Jas fiziyalogiya 8-topar
Tema: Koriw ham esitiw orginlarinin’ ozgesheligi ham gigienasi
jaqinnan koriw ham onin’ aldin aliw. Koriw organi. Koriw organı ko’z bolib, insaniyat kózi arqalı dúnyadaǵı barlıq zatlardıń reńi onıń osimlik hám haywanat dúnyasın úyreniw menen birge oqiwdi, jazıwdı hám miynettiń basqa túrlerin úyrenedi. Kóriw analizatorining birinshi bólegi tor perdede jaylasqan. Insan kózi 380 nen 760 nm ge shekem bolǵan uzınlıqtaǵı jaqtılıq nurların qabıl etedi. Kózge tósip atırǵan jaqtılıq nurları shaq perdede si-vadi, qarashıq arqalı ótip, gáwharda sinib, shıyshesimon deneden ótip tor perdede jaylasqan kolbachasimon hám tayaqchasimon kletkalarǵa tásir etedi. Bul kletkalarda jaqtılıq energiyası nerv qozǵalıwı — impulsga aylanıp, multipolyar hám ganglioz kletkalarǵa, nerv talshıqlarına jetip baradı .Koz bólimi sırtqı hám ishki bólimlerden ibarat. Sırtqı bólegi úsh qabattan yaǵnıy sırtqı – belok perde (sklera), orta-tamırlı perde hám ishki – tar perdeden ibarat. Ishki bólegine koz ishi suyıqlıǵı, gáwhar hám shıyshesimon dene kiredi. Koz soqqasi kólemi chaqoloqlarda 16 mm, úlkenlerdla bolsa 24 shamasında baladı. Koz soqqasining osishi hám rawajlanıwı 5 jasqa shekem tez yaǵnıy intensiv keshedi. 9 -12 jasda sustlasha baslaydı. Sklera yamasa belok perdediń qalıńlıǵı 1 mm shamasında bolib reńi aq bir bólegi qabaqlar astından korinib turadı. Skleraniń arqa bóleginde tesikshe bolib odan nerv otadiKoz bas súyekiniń koz kishkene kesesinde jaylasqan bolib, koz soqqasi jáne onı orab turǵan apparattan yaǵnıy koz soqqasini háreketke keltiretuǵın muskullar, qabaq Kiprikler, koz jası bózi, qan tamırları sıyaqlılardan ibarat. Koz soqqasi sharga oxshash bolib, aldınǵı hám arqa polyusqa bolinadi. Koz soqqasi sırtqı hám ishki bólimlerden ibarat. Sırtqı bólegi úsh qabattan yaǵnıy sırtqı – belok perde (sklera), orta-tamırlı perde hám ishki – tar perdeden ibarat. Ishki bólegine koz ishi suyıqlıǵı, gáwhar hám shıyshesimon dene kiredi. Koz soqqasi kólemi chaqoloqlarda 16 mm, úlkenlerdla bolsa 24 shamasında baladı. Koz soqqasining osishi hám rawajlanıwı 5 jasqa shekem tez yaǵnıy intensiv keshedi. 9 - 12 jasda sustlasha baslaydı. Esitiw organları, esitiw aǵzaları — adam hám haywanlar sezim shólkemleri. Tiykarǵı bólegi dawıstı qabıllawǵa qánigelesken receptorlar esaplanadı. Omırtqasız haywanlar arasında haqıyqıy Esitiw shólkemleri tek shıbın-shirkeylerde rawajlanǵan ; kóbinese dáslepki sezim, yaǵnıy timpanal (tuwrıkanotlilar, shala qattıqanotlilar, gúbelekler), geyde xordotonal, jonston hám basqalar organlardan ibarat. Timpanal organlar ayaqlarda, qarın yamasa tósda bolıp, olar traxeyalar yamasa hawa boslıqları menen baylanısqan kutikulyar (qarang Kutikula), yaǵnıy nogora perdeden oǵan birikkan yamasa traxeyalar menen baylanısqan xordotonal sensillalardan ibarat. Jonston organ bolsa shıbınlar murtining 2 bo'g'imida jaylasqan. Joqarı rawajlanǵan sudralib juretuǵınlar (mas, krokodiller) de dáslepki bar naqıra perde menen oralǵan arnawlı teri búrmeleri formasındaǵı sırtqı qulaq payda boladı. Esitiw organınıń funktsional rawajlanıwı 6 -7 jasqa shekem dawam etedi, 14-15 jasda esitiw sezimleri ttómenleydi. Soñ artip baslaydı. Adam qulag'ınıń dawıs sezetuǵın arnawlı bir shegarası bolib, sekundına 16 dan 20000 g/s ge shekem bolǵan dawıs tolqinlarini sezedi. Jas artpaqtası menen qulaqtıń dawıstı seziw shegarası azayıp baradı. Esitiw organı soglom bolıwı ushın onıń gigiyenasiga ámel qılıw kerek. Qulaqtı taza saqlaw kerek, qulaqtı kovlash múmkin emes. Orta qulaqtıń yalliglanishi, yaǵnıy ottit keselin aldın alıwǵa háreket qılıw kerek. Qulogi jaqsı esitbeytuǵın balalardı aldınǵı partalarǵa otkazish usınıs etiledi. Esitiw analizatorlari, esitiw sisteması — dawıs terbelislerin esitiw shólkemleri arqalı sezip, analiz etetuǵın mexanik receptorlar hám nerv strukturaları kompleksi. Esitiw analizatorlarinin’ dúzilisi, ásirese, onıń periferik bólegi adamda hám haywanlarda parıq etedi. Esitiw analizatorlari shıbın-shirkeylerde timpanal organ, suyekli balıqlarda qalash pufagi esaplanadı. Qalash pufagining shayqalıwı veberov apparatına, odan ishki qulaqqa ótedi. Suwda hám de qurǵaqlıqta jasawshılar, sudralib juretuǵınlar hám qustıń ishki qulaǵında qosımsha receptor kletkalar (bazilyar membranalar — papillalar) rawajlanadı |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling