Ministrligi

Tema: Ishki sekretsiya bezlerinin’ jas ozgesheligi ham indokrin 
kesellikleri 
Ishki sekretsiya - organizmdegi hár túrlı aǵza hám toqımalardıń qanǵa 
yamasa toqıma suyıqlıǵına arnawlı elementlar óndirisi. Ádetde, Ix. bózi (endokrin 
bóz) degende arnawlı fiziologikalıq aktiv elementlar — gormonlarni sintezlab, 
organizmdiń tikkeley ishki ortalıǵı — qan hám toqıma suyıqlig'iga shıǵarıwshı bóz 
túsiniledi. 
Adam organizmindegi barlıq funkciyalar nerv hám gumoral jal menen 
basqarıladı. Gumoral jal menen basqariliwinda adam denesiniń túrli bólimlerinde 
jaylasqan bez arqalı ámelge asadı. Adam denesindegi bez ishki sekretsiya bezi de 
dep atalıp, olarda islep shıǵarılǵan suyıqlıq garmonlar dep ataladı. Gormon termini 
ingliz fiziologları Beytiss hám Stoling tárepinen 1905 jılda pánge kiritilgen. Ishki 
sekretsiya bózi fiziologikalıq aktiv element gormonlar islep shıǵaradı. (grekshe 
horman- qozgatmoq degen sazdan alınǵan ). 
Ishki sekretsiya bezinde islep shiǵarılatuǵın garmonlar júdá az muǵdarda 
yaǵnıy gramning miliondan bir bólegine teń bolib, olar tuwrıdan tuwrı qan hám 
limfaga quyıladı. Ishki sekretsiya bezine: gipofiz, epifiz, qalqansimon bez, qalqan 
aldı bezi, ayrisimon bez, asqazan astı bezi, búyrek ústi bózi hám jınıslıq bóz kiredi 
Ishki sekretsiya beziniñ hámmesi birge qasılgan halda organizmdiń endokren 
sistemasın payda etedi. Endokrin grekshe saz ásbapları bolib «endos»-tereńligin 
«krino»-ajrataman degen mánisti ańlatadı. Ishki sekretsiya bózining jumıs 
iskerligin gipofiz bezi basqarib turadı. Gipofiz bezi funkciyasın bolsa oraylıq nerv 
sisteması tárepinen, yaǵnıy aralıq miyadagi gipotalomusdan ajraladi`ǵan 
neyrogormonlar arqalı basqarıladı.
Gipofiz bezi morfofunktsiyaonal tárepten gipotalomusga júdá jaqınnan 
baylanıslı bolıp tabıladı. Sol sebepli de bular birgelikte gipotalama-gipofizar 
sistema dep ataladı. 
Gormonlarni bir neshe ayriqsha ózgeshelikleri bar. 
1. 
Hár bir gormon arnawlı bir organ hám funkciyalarǵa tásir etip, olarda 
ayriqsha ózgerislerdi júzege shıǵaradı. 

---

2. 
Gormonlar biologiyalıq tárepten aktiv boladı. Mısalı : 1 gr adrenalin 
(búyrek ústi bózi gormoni) 10 mln baqadan ajıratıp alınǵan júreginiń jumısın 
kúshaytira aladı. 1 gr (asqazan astı beziniń Langergans aralchalaridan shıǵıs 
gormon) 12000 qoyan qanındaǵı qumshekerdi kemeytira aladı. 
3. 
Gormonlar (distant) uzaqtan turıp tásir kórsete aladı. Gormonlar qaysı 
organlarda payda bolsa, sol organlarǵa tásir etpey, bálki usı bózdan uzaqtaǵı 
organlarǵa tásir etedi. 
4. 
Gormonlar molekulası salıstırǵanda kishi boladı, sol sebepli olar 
organ hám toqımalardı qannan ajıratıp turıwshı kapillyarlar endoteleysidan, sonıń 
menen birge kletka membranalarınan oǵada aladı. 
5. 
Gormonlar toqımalarda anaǵurlım tez bóleklenedi. Sol sebepli 
gormonlar qanda jetkilikli muǵdarda bolıwı, olar uzaǵıraq yamasa úzliksiz tásir 
etiwi ushın arnawlı bir bezden mudam shıǵıp turıwı zárúr. 
6. 
Kupchilik gormonlarning túrge tán ózgesheligi joq. Sonday bolǵanı 
ushın qaramal, cho’chqa hám basqa haywanlardan alınǵan gormonal preparatlarni 
meditsinada qóllaw múmkin. 
Indokrin kesellikler 
Endokrin sisteması insan denesinde derlik barlıq turmıslıq processlerdi 
tártipke salıwda júdá zárúrli rol oynaydı. Ishki sekretsiya bózi garmonlar islep 
shıǵaradı, bul processni aynıwı saldamlı keselliklerge alıp keledi. Kópshilik 
baslanǵısh dáwirde organizmdegi ózgerislerge bıyparq boladı yamasa charchoq, 
stress hám basqa jaǵdaylarǵa baylanıstırıp, shifokorga shaqırıq etpeydi. Kesellik 
kúsheyip ketmasidan aldın endokrinolog shıpakeri menen máslahátlesip, 
baslanǵısh dáwiridayoq emlew hám unamsız aqıbetleriniń aldın alıw zárúr. 

---