Ministrligi

Tema: Awqatlanıw gigienasi 
Awqatlanıw gigiyenasi – gigiyenanin’ bir tarmaǵı, saw adamdıń duris hám 
kemshiliksiz awqatlanıw maselelerin úyrenetuǵın pán. Onıń ǵárezsiz bólimi — 
diyetologiya nawqaslar awqatın úyrenedi hám dieta awqatlar quramın islep 
shıǵadı. Gódeklnk dáwirindegi awqatlanıwdı úyreniw de O.g. dıń ǵárezsiz bólimi 
bolıp tabıladı. O.g. adamdıń awqatlanıwın jınıs, jas, kásip, miynet xarakteri, 
fizikalıq zorıǵıw, iklim sharayatı, milliy hám basqa qásiyetleri, túrli aymaqlardaǵı 
xalıq awqatınıń muǵdarı hám sapa táreplerine baylanıstırıp úyrenedi hám 
adamlardıń meh-nat sharayatına qaray azıq elementlarǵa zárúriyatın belgilep 
beredi. Awqatlanıw gigienasınıń tiykarǵı talapları : 
Táwliklik ratsionning energetikalıq ma`nisi hám kún dawamında energiya 
sarpı muǵdarı teńligi (sarp etiw muǵdarı kisiniń jası, jinsi, turmıs tárizi hám 
kásipine baylanıslı ). 
Jiyiletuģın aziq-awqat proportsiyalari hám organizmdiń qásiyetleri sáykes 
keliwi. Awqatlanıwdıń tiykarǵı komponentleri (belok, maylar hám uglevodlar) 
qatnası ortasha 1 : 1 : 4 bolıwı kerek, kóp fizikalıq aktivlikte 1 : 1 : 5, intellektual 
iskerlik miynet menen shuǵıllanatuǵınlarda 1 : 0, 8 : 3. 
Sawlıqqa zálel keltirmeytuǵın azıq-túlik ónimlerin tutınıw qılıw (ximiyalıq 
elementlar hám basqalarsız ). 
Awqatlanıwlardı kún dawamında bólistiriw — optimal variant 4-5 saatlıq 
intervallar menen kúnine 4 ret awqatlanıw. Bunda azanǵı shay táwliklik 
ratsionning 25 payızın, túslıq — 35%, ekinshi túslıq — 15% hám keshki awqat — 
25 payızın qurawı kerek. 
Sanitariya -epidemiologiya normalari kózqarasınan awqatlanıwdıń 
bexatarliligiga ámel qılıw. 
Átirapımızdaǵı dúnya, sonday-aq tutınıw etetuǵın tamaqlar, biz ushın 
mudami paydalı hám qawipsiz bolmawi múmkin bolǵan kóp sanlı 
mikroorganizmlar menen tolıq. Olardıń kópshiligi eger onıń ushın qolay 
sharayatlar ámeldegi bolsa kóbeyiwi hám kúshli záhárler óndirisi múmkin, bul 
uwlı zat azıq-túlik menen birgelikte organizmge túskende insan salamatlıǵına júdá 

---

unamsız tásir kórsete aladı. Bunday mikroorganizmlar bakteriyalar, uyıtqı 
zamarıqları hám pilis esaplanadı. 
Pilis zamarıqı átirap ortalıq qolay bolǵanda (ıssı, qarańǵı, ızǵar hám t.b. ) 
azıq-túlik ónimlerinde payda bolıwı múmkin. Pilis zamarıqları organizmge 
kirgende kúshli azıq-túlikten záhárleniwge alıp keliwi múmkin. Uyıtqılar 
quramında ıǵallıq hám qumsheker bolǵan azıq-túliklerde kóbeyiwi múmkin. 
Olardıń organizmge kiriwi organizmge xosh kelmeydi. 
Awqatlaniw gigienasi qag'iydaları. Azıq-awqat gigienasına qatań ámel 
qılıwǵa qarar qılsańız, tómendegi usınıslardı orınlań: 
Mıywe hám palız eginlerilerdi juwıw ; 
Ónimdiń jaramlık múddetine itibar beriw; 
Tek qaynatilgan suw ıshıw ; 
Qolın jaqsılap juwıw ; 
Awqattı qol menen yemaslik hám awqatlanayotganda barmaqlardı 
yalamaslik; 
Azıq-túlik ónimlerin tutınıw qılıwda tez-tez isletiletuǵın buyımlardı (pıshaq, 
shanıshqı hám taǵı basqa ) dezinfektsiyalab turıw ; 
Shıǵındılardı asxanadan waqıtında shıǵarıp turıw ; 
Awqatlanayotganda asıqmaslik; 
Awqattı jaqsılap shaynaw ; 
Awqat waqtında suyıqlıq ichmaslik; 
Awqattı aldın suyıqlaw tamaqlardan baslap, juwmaǵında geweklew 
tamaqlar menen tamamlaw ; 
Hár kúni birdey waqıtta awqatlanıw ; 
Tek tuwrı qayta islengen ónimlerdi (termal hám t.b. ) tutınıw qılıw. 
Awqatlanıw gigiyenasi kárxanalarınıń jámáátleri, mektepler degi, mektepge 
shekem tárbiya jasındaǵı balalar hám basqa mákemelerdiń balalar jámáátleri ushın 
ratsional awqat islep shıǵıw, ulıwma awqatlanıw hám awqat sanaatı kárxanalarında 
azıq-túlik tımsallıqların zıyanlı elementlar qosılıwınan saklashga tiyisli tásirli 
sanitariya qadaǵalawı usılların islep shıǵıw, awqattan bolatuǵın júzimsikoin-

---

feksiyalar hám intoksikatsiyalarttg al-dini alıw ilajların islep shıǵıw, awqat sanaatı, 
sawda hám ulıwma awqatlanıw kárxanaların proektlestiriw, qurıw hám jumısqa 
túsiriwdi profilaktikalıq sanitariya qadaǵalawına alıw, jańa sanaat tovarlarınıń 
waqtınsha texnika shártleri hám mámleket ulgisine uyqas islep shıǵıwda qatnasıw 
O.g. dıń ámeliy wazıypaları bolıp tabıladı. 

---