Мирзо улуғбек номидаги

Результаты элеметного анализа смешанноамидных
координационных соединений нитрата цинка 
Соединение 
Zn % 
N % 
S % 
C % 
H % 
Zn(NO
3
)
2 
Найд
. 
Выч. Найд. Выч. Найд. Выч. Найд. Выч. Найд. Выч. 

---

137 
CO(NH
2
)
2 
CS(NH
2
)
2 
3H
2
O 
17,18 17,22 
22,3 
22,14 
8,29 
8,45 
6,42 
6,33 
3,66 
3,72 
Zn(NO
3
)
2 
CO(NH
2
)
2
H
2
NCONHNO
2 
4H
2
O 
15,28 
15,33 
23,04 
22,99 
- 
- 
5,56 
5,63 
3,49 
3,54 
В полученных комплексных соединениях во всех случаях молекулы 
карбамида и нитрокарбамида координируются через атом кислорода 
карбонильной группы. Молекула тиокарбамида координируется через атом 
серы тиогруппы. Нитратные фрагменты в зависимости от состава 
проявляют моно или бидентатные способы координации. 
Использованная литература
1.Мелдебекова С.У., Азизов Т.А. Псевдоамидные комплексные соединения 
ацетата никеля (II) // Узбекский химический журнал. – Ташкент. 2002. -
№5. – С. 23 – 28. 
2.Прямой синтез координационных соединений. Украина Скопенко В.В. 
Киев. 1997. – 175 с. 
3.Пришибл П. Комплексоны в химическом анализе. М.: ИЛ, 1960. – С. 175 
– 304. 
GAZ MAXSULOTLARI ASOSIDA ATSETILEN SPIRTLARI SINTEZI 
UCHUN KATALIZATOR TANLASH 
1
Djumagulov Sh., 
1
Turgunov E. 
1
Mirzo Ulug’bek nomli O’zbekiston Milliy universiteti 
Respublikamizda 
2011-2016 
yillarda 
sanoatni 
ustuvor 
darajada 
rivojlantirish dasturi va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va 
texnologik jihatdan yangilashga doir tarmoq dasturlarining izchil amalga 
oshirilishi natijasida sanoat tarkibida yuqori qo’shimcha qiymatga ega bo’lgan, 
raqobatbardosh mahsulotlar tayyorlayotgan qayta ishlash tarmoqlarining o’rni 
tobora ortib bormoqda. So’nggi yillarda atsetilen spirtlari qatoridan zaharliligi 
kam va yuqori samarador bo’lgan, o’simliklarni himoyalash va dorivor vositalar, 
metallar korroziyasini oldini oluvchi ingibitorlar yaratish zamon talabi ekanligi 
ayon bo’ladi. Chetdan keltirilayotgan va atsetilen spirtlarini unumini 
yaxshilovchi katalizatorlar izlab topish, tayyorlash va ishlab chiqarishga joriy 
etish. Katalizatorlarni xossalarini o’rganish. Ayniqsa katalizatorlarni chetdan 
keltirilayotgan maxsulotlar o’rniga o’zimizning mahalliy maxsulotlaridan 
foydalanib tayyorlash ijobiy natijalarga olib keladi. Shunga ko’ra biz ishda 
“Olmaliq kon-metallurgiya kombinati” AJ Qolmaqirdan olingan mis-porfirli 
tuproq namunasidan foydalandik. Uning asosida olingan katalizatorning tarkibi: 
1. Сu-20%; Fe-15,8 %; Al-10,2%;Ti -7,35%; SiO2-46,65% .
2. Сu-50%; Fe-2 % ; Al-1,1%; Ti-0,25%; SiO2 -46,65% . 

---

138 
Bu sintez qilingan katalizotorlarni tuzilishi IQ, Rentgen taxlili yordamida 
o’rganildi.
Geterogen fazada asetilen va 30%li formalin bilan vertikal reaktorda 
tasirlashishi natijasida yuqori unim bilan prapargil spirti (18-26%) va 
qo’shimcha ravishda butin-2-diol-1,4 (14-38%) hosil bo’lishi o’rganildi.
Propargil spirti hosil bo’lish reaksiya tezlik konstantasi hisoblandi:
bunda: 
K 
–tezlik konstantasi; С- formaldegid, atsetilen va 
katalizatorlarning konsentratsiyalari; n – aylantirilish tezligi;
D* - diffuziya koeffitsienti;
K', K" – formaldegid va propargil spirtini diffuzion tormozlanishi;
a, b, s – xar bir xolat uchun eksperimental usulda topilgan koeffitsientlar;
Intensiv aralashtirish sharoitida propargil spirti va butin-2-diol-1,4 larni 
xosil bo’lishi katalizator miqdoriga to’g’ri proportsionaldir. Bunda reaktsiya 
tezligi xosil bo’layotgan propargil spirtini kontsentratsiyasini vaqt birligi ichida 
o’zgarishi asosida aniqlandi. Propargil spirti sintezida yuttirish usulida 
tayyorlangan mis-temir-ruxli katalizator vaqt davomida stabil emasligi aniqlandi. 
Xamma xolatlarda katalizator yuzasidan misni atsetilenid xolatida ajralib chiqishi 
natijasida katalizator faolligi kamayadi, natijada maxsulot unumi kamayishi 
kuzatiladi. Alyuminiy oksidi va silikagelga yuttirilgan katalizatorlar kam 
stabillikni namoyon qilishi aniqlandi. O’rganilgan katalizatorlar ichida tarkibida 
mis tutgan va uning tarkibida ruxning bo’lishi yuqori selektivlikni namoyon 
qilgani uchun ushbu katalizator ishtirokida maxsulot xosil bo’lishiga temperatura, 
vaqt, eritma pH ko’rsatkichi kabi faktorlar o’rganildi. Reaktsiya 60-110
0
C 
temperaturalarda olib borilib, unda 90-95
0
C optimalligi tasdiqlandi. Spirtlar xosil 
bo’lishining issiqlik effekti 55 kkal/mol. Spirtlar unumiga vaqt davomiyligini 
aniqlash maqsadida reaktsiyani 1-15 soat davomida amalga oshirildi. Bunda 
reaktsiya davomiyligi 2 soat ekanligi aniqlandi va 1. Сu-25%; Cd-10%; Zn-12%; 
SiO2-53%, 2. Сu-30%; Cd-13%; Zn-17%; SiO2 -40% tarkibli katalizator 
spirtlarni kam vaqt davomida xosil bo’lishi uchun muqobilligi tasdiqlandi.