Moddalar almashinuvi yuzasidan masala va mashqlar

Modda va energiya almashinuvga oid masala va mashqlar
Asosiy fiziologik ko‘rsatkichlar
1. Fiziologiyada energiyaning oTchov birligi qilib kaloriya qabul qilingan (energiya miqdori lgr suvni gradusga ko‘tarilishi bilan belgilanadi).
2. Asosiy hayotiy jarayonlami boshqarish uchun sarf bo‘ladigan energiya miqdori ertalab nahorda eng qulay harorotli sharoitda o‘lchaniladi, bir soatda energiya almashinuvidagi 1 kkal energiya 1
kg tana masassiga yaqin bo‘ladi.
3. Yosh sog‘lom odamning tana sathi yuzasiga mos energiya almashinuvi 1 n r tana sathiga 1 soatda 40 kkal yoki bir sutkada 1800 kkal energiya sarfi mos keladi.
4. Tana haroratini 1 gradusga ko‘tarilishi modda almashinuvini 5 barobar oshishiga sabab bo‘ladi.
5. Og‘ir jismoniy ish bajarish vaqtida sutkalik energiya sarfi 6000 kkal bo‘lishi mumkin.
6. Muskullaming qisqarigshi natijasida hosil bo‘lgan energiyaning 70-80 % issiqlik energiya sifatida tarqaladi.
7. Kislorodning kalorik ekvivalenti (KKE) - energiya miqdori, 1 1 kislorodni sarf bo‘lishidan ajralgan energiya miqdoridir. Oqsilning kislorodli parchalanishidan 4,6 kkal, yog4 - 4,7; uglevod - 5,05 kkal.har 1 1 kislorod ta’sirida ajraladi.
8. Oqsil tarkibidaga azotning о‘rtacha miqdori 16%.
9. Energiya sarfi quyidagi formula bilan aniqlanadi: Q = U O2 x KKE,
Q. = energiya /kkal/. U О2 - o‘zlashtirlgan kislorod hajmi. KKE - kislorodning kalorik ekvivalenti
Hujayra bohini o‘qitishda masala va mashqlardan foydalanish
Hujayra haqidagi bilimlami kengaytirishda masala va mashqlardan foydalanishni ahamiyati muhim rol o‘ynaydi. Hujayra bobi bo‘yicha masala va mashqlar tuzishda: - hujayra nazariyasining asosiy qoidalarini, hujayra - tiriklikning tuzilish va funksional birligi ekanligi, yadro, sitoplazma
va uning asosiy organoidlarini tuzilishi va funksiyasilarini; - prokariotlar, eukariotlar hujayralarinmg tuzilish xususiyatlarini. Hujayraning kimyoviy tarkibi, kimyoviy elementlaming
miqdori mikro va makroelementlar. Suv va mineral tuzlaming hujayralar hayotidagi rolini bilishi;
- organik moddalar lipidlar, ATF, biopolimerlar (uglevodlar, oqsillar, nuklein kislotalar) ulaming hujayradagi roli. Fermentlar, ulaming hayot faoliyati jarayonlarining boshqarishdagi roli. DNK
reduplikatsiyasini anglasi; - moddalar almashinuvi va energiyaning bir turdan ikkinchi turga o‘tishi - hujayraning hayot faoliyatining asosi ekanligini. Hujayrada energiya almashinuvi va uning mohiyati. Plastik almashinuv. Fotosintez. Fotosintezning ahamiyati; - oqsillar biosintezi. Gen va uning oqsil biosintezidagi hamda irsiyatdagi roli. DNK kodi. Matritsa sintezi reaksiyalari. Plastik va energetik almashinuvning o‘zaro bogliqligi haqidagi bilimlar e’tiborga olinishi maqsadga muvofiq hisoblanadi. Shuningdek organizmlaming ko‘payishi va individual rivojlanishiga oid masala va mashqlar tuzish va dars jarayoniga tatbiq etishda alohida bilimlami o‘zlashtirganlikni talab etiladi. Ular hujayralaming bo‘linishi mitoz, meyoz va urug‘lanish – organizmlaming ko‘payishi va individual rivojlanishini asosi ekanligi. Organizmlaming jinsiy va jtnssiz ko'payishi. Gametogenez. Embrionlaming rivojlanishi. Embrional va postembrional rivojlanishdagi jarayonlar. Embrion varaqalarining hosil bo‘lish jarayoni kabi bilimlami o‘zlashtirish zarardir. Yuqoridagi bilimlardan tashqari biologiadan masala va masqlar yechish jarayonida genetik savodxonlik muhim hisoblanadi. Bunda irsiyat qonunlari, jins genetikasi, genlaming brikkan holda irsiylanishi, o‘zgaruvchanlik va uning turlari haqidagi bilimlarga ega
bo‘lish nihoyatda dolzarb hisoblanadi.
1. Hujayra tarkibini 98 % ini tash dl etadigan kimyoviy elementlami yozing.
2. Hujayra tarkibini 1.9 % ini tashkil etadigan kimyoviy elementlami yozing.
3. Hisoblangchi 1 minut davomida membranadan qancha natriy ioni o‘tishi mumkin.
4. Bir sekund davomida kalmaming nerv hujayralari membranasining 1 sm2 yuzasidan 100 mlrd natriy ionlari o‘tadi, buning uchun hujayrada hosil bo'lgan energiyaning 20 % i sarf boladi