Moliyaviy aktivlar daromadliligini

t
ni prognozlashga 
va keyin esa korxona bozor qiymati V ni baholashga asoslanadi. Korxona qiymatini 
baholash umumiy formulasi quyidagi koʻrinishga ega: 
bu erda r – korxona kapitalining oʻrtacha qiymati (r = WACC). 
Undan keyin xususiy kapital qiymati – MV (E)ni baholash uchun V miqdordan 
korxonaning sof qarzi bozor qiymati ayriladi. Oxirgi bosqichda olingan natija 
chiqarilgan aksiyalar soniga boʻlinadi va natijada bitta aksiyaning haqiqiy qiymati 
aniqlanadi. 
Boshqa yondashuvda FCFF
t
pul oqimlari diskontlanadi. Bunda diskontlash 
stavkasi sifatida korxona xususiy kapitali boʻyicha talab qilinadigan daromadlilik 
koʻrsatkichidan foydalaniladi. Natijada xususiy kapital qiymatini aniqlash uchun 
quyidagi formuladan foydalaniladi: 
bu erda r
E
 – xususiy kapital boʻyicha talab qilinadigan daromadlilik. 
Bitta aksiyaning haqiqiy qiymati V
E
 miqdorni muomaladagi aksiyalar soniga 
boʻlish orqali aniqlanadi. 
Aksiyalarni baholashda keng qoʻllaniladigan yondashuvlardan yana biri turli 
xil moliyaviy koeffitsientlardan foydalanish hisoblanadi. 
Aksiyalarni baholashda koʻpchilikka ma‘lum va keng qoʻllaniladigan 
koeffitsient aksiya bahosining foydaga nisbati koeffitsienti hisoblanadi 
(Price/Earnings – P/E). Bu koʻrsatkich aksiya bozor bahosi P ning bitta aksiyaga 
toʻgʻri keladigan sof foyda koʻrsatkichi EPS ga nisbati sifatida aniqlanadi. 

---

Mazkur baholash modelining mohiyati quyidagicha ifodalanadi. Dastlab 
kelgusi davrda korxonaning bitta aksiyasiga toʻgʻri keladigan daromad baholanadi, 
ya‘ni EPS koʻrsatkichi aniqlanadi. Undan soʻng olingan koʻrsatkich aynan bir xil 
korxonalar uchun hisoblangan yoki mazkur tarmoq uchun oʻrtacha P/E (P/EPS) 
koeffitsientga koʻpaytiriladi. Shunday qilib, 
Amaliyotda 
mazkur 
koeffitsientlardan 
hisob-kitoblar 
uchun 
joriy 
belgilashlarda tez-tez foydalaniladi. 
Misol koʻrib chiqamiz. 
Agar oxirgi yilda bitta aksiyaga toʻgʻri keladigan foyda 30 birlikni tashkil 
etgan va kelajakda ham shuncha boʻlishi kutilayotgan boʻlsa, shuningdek, mazkur 
tarmoq boʻyicha P/E oʻrtacha 150 birlikni teng boʻlsa ―M‖ korxona aksiya 
qiymatini aniqlang. 
V=30 x 150 = 4500 birlik. 
P/E koeffitsient aslida yakuniy natija – sof foyda boʻyicha korxonani 
baholaydi. Boshqacha aytganda bu koʻrsatkich bozor aniq bir korxonaning bir 
birlik foydasiga qancha toʻlashga tayyorligini koʻrsatib beradi. 
Uning belgilanishi butun sof foyda dividend toʻlashga yoʻnaltiriladigan 
sharoitda aksiya boʻyicha investitsiyalar qoplanish muddati sifatida ham talqin 
qilinishi mumkin. 
P/E koeffitsientning yuqori belgilanishi aksiyaning jalb qiluvchanligini oʻzida 
aks ettiradi. Natijada investorlar uning istiqbolli tarzda yanada oʻsishi, 
daromadlarining ishonchli va barqarorligi, risklilik darajasining unchalik yuqori 
emasligini anglashlari mumkin boʻladi. 
P/E moliyaviy koeffitsientni hisob-kitob qilishda korxona faoliyatining qator 
muhim moliyaviy koʻrsatkichlari, shuningdek, ularga ta‘sir etuvchi omillar, masalan 
kelgusi pul oqimlari, aktivlar va boshqalarning e‘tiborga olinmasligini mazkur 
modelning kamchiligi sifatida koʻrsatishimiz mumkin. Bundan tashqari sof foyda 
moliyaviy hisobotlarning boshqa koʻrsatkichlari bilan taqqoslaganda oʻzgarishlarga 
yuqori darajada moyil hisoblanadi va unga boshqaruvchilarning bevosita ta‘siri ham 
kuzatiladi. Koeffitsientning yuqori belgilanishi foyda miqdorining keskin past 
boʻlishi natijasida ham kelib chiqishi mumkin. Shuningdek, bu koʻrsatkichni zarar 
koʻrib ishlovchi korxonalar uchun aniqlash imkoniyati mavjud emas.