Морфемика. Морфема ҳәм оның түрлери

Өзгелик дәреже ис-ҳәрекеттиң грамматикалық субъект арқалы емес, басқа бир 
логикалық субъект арқалы исленгенлигин билдиреди: алдырды, жаздырды, алғызды, 
оқытты, өткерди, қутқарды ҳ.т.б. Өзгелик дәреже морфологиялық усыл менен 
төмендеги аффикслер арқалы жасалады:
1
. дыр//-дир, -тыр//-тир: алдыр, келтир, таптыр т.б.
2
. т, -ыт//-ит: оқы-т, оран-т, қорқ-ыт, үрк-ит т.б.
3
. қыз//киз, ғыз//-гиз, (дыр/дир): алғыз, жегиз, ал-дыр, же-дир т.б.
4. -
қар//-кер, -ғар//-гер, -қыр//-кир, -ғыр//-гир, -ар//-ер, -ыр//-ир: жатқар, өткер, 
шығ-ар, бат-ыр, көш-ир ҳ.т.б. 

---

Белгисиз дәреже фейиллери грамматикалық субъект тәрепинен емес, ал 
логикалық субъект тәрепинен исленген ис-ҳәрекетти билдиреди. Бул дәреже 
тийкарынан морфологиялық усыл менен -ыл//ил (даўыссызлардан кейин) -л 
(даўыслылардан кейин) аффикслери арқалы жасалады. Мысалы: қазылды, көр-илди, 
егилди, атылды т.б. Сондай-ақ белгисиз дәреже фейиллери өзлик дәрежениң -ын//-
ин//-н аффикслери арқалы да жасалады: салынды, илинди, тазаланды, т.б. Булардың 
екеўиниң мәниси контекст арқалы ажыралады. 1) Азат жуўынды, кийинди, 
тазаланды, (өзлик дәреже). 2) Атқора тазаланды, салы түйекленди (бул белгисиз 
дәреже). 
Фейил 
формаларының 
структура-семантикалық 
ҳәм 
функциональ 
формаларының системасы үш топарға бөлинеди: 1) фейилдиң бетлик формалары, 2) 
фейилдиң бетлик емес формалары ҳәм 3) фейилдиң көмекши функциональ формалары. 
1
. Бетлик фейиллер. Бетлик фейилдиң өзине тән характерли өзгешеликлериниң 
бири ол мейил, мәҳәл, бет-сан категорияларына ийе болады. Бул категориялардың ҳәр 
қайсысының арнаўлы морфологиялық формасы бар.