Mtm tarbiyachilari kursi uchun mo’jallangan 13 mavzudan iborat ushbu ma’ruzalar jamlanmasi Xorazm

Katta yosh davri ( 6-7 yosh). 

 

Bilim va ko’nikmalar: 

a)Davlat  ramzi,måomoriy  yodgorliklar  va  tabiiy  boyliklar  bizning  g’ururimizva  iftiõorimizekanligi 

õaqida tushunchaga ega bo’lish: 

b)  salomlashish:  o’zidan  katta  odamlarga  o’ng  qo’lini  ko’ksiga  qo’yib  “assalomu  alaykum!” 

dåb,õushmuomalalik bilan salomlashish. 

v) ota-onaga õurmat: 

Bolalarga  mo’ljallangan  tålåko’rsatuvlarda  uning  maonosini  tushintirish.”  Nima  eksak  shuni  o’rasan” 

õalq naqlining maonosini tushintirish. 

g) oilasi, mahallasi qadriyatlariga sadoqatli bo’lishga,uning obro’sini oshirishga ko’shgan hissasi- burch 

ekanligini tushintirish.O’zõalqiga hurmat hissini tarbiyalash,o’zligini anglashga o’rgatish: 

-õalq  yaratgan  sanoatni,madaniyat,tariõiy  obidalarni,ulug’  qadamjolarni  bilish  va  eozozlashni 

tarbiyalash: 

-õalq ozodligi uchun kurashgan qahramonlarni bilish,ularga nisbatan hurmat hissini tarkib toïtirish: 

-ulug’ allomalar hayoti va qilgan ishlari õaqida bilim va tasavvur hosil qilish: 

-bolalarda õalqiga bo’lgan hurmatni shakllantirish,õalqi Vatani uchun fidokorona måhnat qilish,kurashish 

borasidagi ilk tushunchalarni bårish. 

d)  jamoat  joylarida  o’zini  tuta  bilish,  tabiatni  asrash,  kattalarni  hurmatlash,  ularga  nisbatan  kattiq 

gaïirmaslik, nojo’ya hatti-harakatlar qilmaslikni odatlantirish. 

 å) taolim jarayonida o’zini   tutish:  kun  davomidagi  faoliyatlarda  kattalarning  ishtirokisizham  mustaqil 

shug’ullana olish, turli õil faoliyat uchun mo’ljallangan ko’llanmalarni va jihozlarni chiroyli,qulay qilib 

joylashtira olish, o’zish joyida tartib o’rnatishga odatlantirish. 

j)  aõloqiy  norma  va  insoniy  munosabatlarni  tarbiyalash:  atrofdagi  kishilarga  nisbatan  insoniy 

munosabatlarni tarbiyalashda davom etish, yaõshilik va yomonlik, såzgirlik va båïarvolik,raõm- shafqat 

va  shafqatsizlik,rostgo’ylik  va  yolg’onchilik,kamtarlik  va  maqtonchoqlik,jasurlik  va  qo’rqoqlik  kabi 

sifatlarni farqlay olishga o’rgatish. 

 Tarbiyachi  o’zfaoliyatining  asosan  qaysi  ko’rinishlarida  qanday  qilib  milliy  istiqlol  g’oyasini 

singdirishni råjalashtirib olishda quyidagi jadvaldan foydalanishi mumkin. 

 

N 

 guruõ 

 foliyat turi 

milliy istiqlol g’oyasini singdirilishi 

1. 

kichik 

guruh 

Badiiy  adabiyot.X.To’õtaboåvning 

“Hassa” hikoyasini so’zlab bårish 

Bolalarni 

“ßõshi 

ish”,”¨mon 

ish”,”yaõshi 

bola”,”yomon  bola”  tushunchalarini  anglashga,bir-

biridan 

farqlashga 

o’rgatish.Ularni 

odobli 

bo’lishga,kattalarni hurmat qlishga chiqarish. 

2. 

O’rta guruh  Badiiy 

adabiyot.Tursunboy 

Adashboåvning 

 

“Nasibaning 

olmasi” shåorini o’qib bårish 

Bolalarda  tångdoshlariga,o’zidan  kichiklarga  nisbatan 

yaõshi  munosabatda  bo’lish.Bir-biriga  yordam  bårilsa 

rahmat,yaõshilik javobi qaytishligi tug’risida tasavvur 

hosil qilish. 

 

 

Tåvarak-atrof  bilan  tanishtirish 

A.Navoiy 

bobomizbilan 

tanishtirish.  

A.Navoiyning  bolaligi  tug’risida  hikoya  qilib  bårish 

orqali  uning  aql-idroki,odobli,måhnatsåvar  ekanligi 

to’g’risida  tasavvur  hosil  qilish.  ulug’  allomalarga 

nisbatan måhr-muhabbatni tarbiyalash. 

 

 

Tåvarak-atrofbilan 

tanishtirish“Ona 

shahrim”,”Måning 

o’lkam”mavzusida sayoõat. 

Bolalarda 

o’zshahari,qishlog’i 

bo’ylab 

sayohat 

qildirish  orqali  Vatanga  muõabbatni  uyg’otish 

diqqatga  sazavor  joylar  bilan  tanishtirish  o’zo’lkasini 

såvishga undan zavqlanishga o’rgatish. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rasm 

“Qirqib-

yoïishtirish”,”Bayroq”,”Minora,”D

o’ïïi”mavzulari bo’yicha rasm yoki 

qirqib yoïishtirish. 

Bolalarda  davlat  ramzlaridan  bayroqning  qanday 

bo’lishligi  tug’risida tasavvur hosil  qilish,makåti yoki 

Õiva  Minoralari  milliy  do’ïïilarini  ko’rsatish  orqali 

ulardan  zavqlanish,faõrlanish hislarini tarkib toïdirish. 

 

 

 

 

katta guruh  Tåvarak-atrof  bilan  tanishtirish 

“O’zbåkiston-vatanim 

manim” 

mavzusida 

“Quvnoqlar 

va 

Zukkolar” bållashuvi o’tkazish. 

Bolalarda 

O’zbåkistonning 

go’zal 

shaharlari 

ko’ïligi,o’zi  yashayotgan  shaõar  yoki  qishloqning 

chiroyli 

joylari 

borligi,måvalarning 

mazali 

ekanligi,qanday 

jonivorlar,hayvonlar,hashorotlar,ïarrandalar 

borligi,ularga nisbatan måõr-muhabbatni tarbiyalash. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

tayyorlov 

guruh 

Badiiy 

adabiyot.E.Vohidovning 

“O’lka”,K.Õikmatning 

“Mån 

tug’ilgan  o’lka”,E.Raimovnng  “ 

Kuyga  to’lsin  ona  Vatan”  kabi 

shåorlarini 

o’qib 

yod 

oldirish.Tåvarak-atrof 

bilan 

tanishtirish.”Þrtim 

kamoli” 

mavzusida 

mustaqillik 

kuniga 

bag’ishlangan  bayram  eratiligi 

o’tkazish. 

Bolalarda  ota  Vatanga,o’zo’lkasi  va  shahriga  måõr-

muõabbat 

tuyg’usini 

takomillashtirish,uni 

ardoqlashga,uning 

go’zalligidan 

zavqlanishga 

o’rgatish.O’zbåkiston  kamoli  haqida  tasavvur  hosil 

qilish.Toshkånt-O’zbåkistonning 

ïoytaõti 

I.A.Karimoning 

Råsïublika 

ïråzidånti 

ekanligi 

Õiva,Buõoro,Samarqand 

shaõarlarida 

yodgorliklar,O’zbåkistonning 

buþk 

siymolari,sarkardalari 

borligi 

to’g’risida 

to’liq 

tasavvur,davlat  madhiyasini  ayta  olish  ko’nikmasini 

õosil qilish. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jismoniy tarbiya 

“Alïomish  avlodlari”  mavzusida 

noanoanaviy mashg’ulot. 

Bolalarga mard,jasur,baquvvat bo’lish,yovuzkuchlarga 

duch  kålganda  aql-idrok,eïchillik  bilan  ångish,õumo 

qushining  hosiyatli  qush  ekanligi,vatanni  asrash 

lozimligi to’g’risida tasavvur hosil qilish. 

 

 

 

 

Namuna  sifatida  þqorida  qayd  qilinganlardan  har  bir  tarbiyachi  to’g’ri  hulosa  chiqargan 

holda,o’zguruhidagi bolalar ongiga milliy istiqlol g’oyasini singdirishni råjalashtiradi,amalga oshiradi va 

sarhisob qiladi. 

 

Bolada  kuchli  taassurot  qoldiradigan,qiziqtiradigan  mashg’ulotlar,  o’yinlar  tadbirlar 

o’tkazilsagina, bilim, ko’nikma,malaka.tasavvur oson hosil bo’ladi. 

 

      

      Tåst savollari. 

1.Milliy istiqlol g’oyasini singdirish bo’yicha ïråzidånt     

  I.A.Karimovning farmoyishi qachon chiqqan? 

 

A. 2000 yil 

9 oktyabr 

 

 

S. 2001 yil 4 yanvar   

 

 

 

V. 2001 yil  18 yanvar 

 

 

D.2001 yil 18 noyabr. 

 

2.Quyidagilardan qaysi biri noto’g’ri. 

A. 3-4 yoshli bolalarga O’zbåkiston boyrog’idagi ranglarning ramziy maonosi tushintiriladi. 

V. Kichik guruhda Õ.To’õtaboåvning “Hassa” õiqoyasi so’zlab  båriladi. 

S.Katta guruõda E.Vohidovning “O’lka shåori” yod  oldiriladi. 

D.O’rta guruhda “ Bayroq” qirqib yoïishtirishga o’rgatiladi. 

 

3. A.Navoiy, Z.M,Bobur rasmlari orqali tanishga o’rgatish qaysi guruhda amalga oshiriladi? 

A.Maktabga tayyorlov guruh 

V. O’rta guruh 

S. Katta guruh 

D.Kichik guruh 

 

4.  Tarbiyachining  dåraza  oldida  g’ing’illayotgan  arini  o’ldirganini  kuzatayotgan  bolada    qaysi  sifat 

tarbiyalanadi. 

A. Måhribonlik 

V. ßõshilik 

S. SHavqatsizlik 

D.Zavqlanish. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11-Mavzu: Bolalarga ilk iqtisodiy, huquqiy va ekologik tarbiya berish usullari 

 

MTM tarbiyachilari kursi uchun (2 soat) 

 

Maqsad:Tinglovchilarda  maktabgacha  yoshdagi  bolalarga  boshlang`ich  iqtisodiy,  hududiy, 

ekologik tarbiyaning yo`lyo`riqlari bo`yicha bilim qilish.  

 

Tayanch  so`zlar:Tovar,  pul,  arzon,  qimmat,  sifatli  narsa,  bank,  reklama,  tejamkorlik,  zarar, 

foyda, prezident farmoyishi,  “Konstitutsiya saboqlari” dasturi  vazifalari,  yaxshi  –  yomon  tushunchalar, 

tabiatni asrash, vatanda muxabbat, davlat ramzlari.  

 

Kutiladigan  natija:Bolalarning  yosh  xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  tarbiyachilarning  ilk 

hududiy, ekologik va iqtisodiy tarbiya berishda tegishli usullarni qo`llay olishlariga erishish. 

 

Reja:  

1.  Maktabgacha yoshdagi bolalarga iqtisodiy tarbiya berish usullari. 

2.  “Konstitutsiya saboqlari” dasturining maqsad va vazifalari . 

3.  Ekologik tarbiya berishda foydalanadigan usullari. 

 

Jihoz:o`yinchoqlar,  pul  tasvirlangan  qog`ozlar,  suvni,  havoni  ifloslanishi  bo`yicha  rasmlar, 

jonivorlarga ozor berayotgan, o`simliklarning payhon qilinayotgani tasvirlangan rasmlar, bayroq, tamg`a 

rasmlari, flamaster rangli qalamlar.  

Dars  usuli:Tinglovchilar  “Zanjir”  usulida  “iqtisodchi”,  “tabiatchunos”,  “huquqchi”  so`zlarini 

aytishadi va 3 ta guruhga ajratiladi. Har qaysi guruh maktabgacha yoshdagi bolalarga (nomiga ko`ra-agar 

“iqtisodchi”  lar  guruhi  bo`lsa)  mashg`ulotlarda,  voqeaband  o`yinlarda,  savdo  qilish,  arzon,  qimmat, 

tovar,  pul,  barter,  ishbilarmon  tushunchalarini  ochib  beradi.  Guruh  a`zolari  ish  o`yinidan,  tasviriy 

illustrasiyadan rekladan foydalangan holda ijodiy yondashadi.  

“Tabiatshunoslar”  guruhi  maktabgacha  yoshdagi  bolalarni  nafas  oladigan  havoni,  suvni,  yerni 

ifloslamaslik,  jonivorlarga  ozor  yetkazmaslik,  o`simliklarni  payhon  qilmaslikka  o`rgatish  bo`yicha  o`z 

guruhini himoya qiladi.  

“Huquqchilar” guruhi bolalarga nima mumkin, nima mumkin emas, davlat ramzlari, tug`ilib o`sgan 

o`lkasiga,  ota-onasiga  mehr-muhabbat  uyg`otish  masalalarini  o`rgatish  bo`yicha  o`z  guruhini  himoya 

qiladi. O`qituvchi oxirida har qaysi guruhning chiqishini tahlik qiladi, to`ldiradi xulosalaydi.  

Foydalanadigan adabiyotlar. 

1.  “Uchinchi mingyillikning bolasi” dasturi. 

2.  Maktabgacha yoshdagi bolalar ta`lim-tarbiyasiga qo`yiladigan Davlat talablari 

3.  “Konstitutsiya saboqlari”  

4.  “Maktabgacha yoshdagi bolalarga ekologik tarbiya berish” F.Yusupova 

Bolalarni  iqtisodiy  bilim,  ko`nikma  va  malakalarni  egallashga  tayyorlash.  Buning  uchun 

maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalarning  fikrlash  doirasini  kengaytirish  va  chuqurlashtirishga  imkon 

beruvchi  turli  vaziyatlarni  ishlab  chiqish,  bu  vaziyatlarning  yechish  variantlarini  amalga  oshirishga 

sharoit  yaratish;  iqtisodiy  bilimlarni  egallashga  zamin  bo`luvchi  mantiqiy,  matematik  fikrlarini 

rivojlantiruvchi o`yinlar kompleksini amalga oshirish zarur. 

Ikkinchi bosqichni hayotga tadbiq etish yo`nalishlari 

1.  Maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalarning  iqtisodiy  savodxonlik  darajasi  mezonlarni  ishlab 

chiqish. Shunga ko`ra dastur bo`limlarni integrasiya qilish. 

“Matematika  –  iqtisodiy  –  mehnat”,  tarbiya  –  iqtisodiy,  “Ma`naviyat  –  iqtisod”,  “Xorijiy  tillar  – 

iqtisod”, kabilar.  

2. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar uchun “O`yinlar lobirinti” tizimini ishlab chiqish va amalda 

sinash. 

3.  “Tabiatdagi  ta`lim”  kompleksi  dasturini  yaratish.  Bu  kompleks  dasturida  maktabgacha  tarbiya 

yoshidagi  bolalarga  bevosita  tabiatda  o`yin  tarzida  tabiiy  boylik,  ne`matlarining  iqtisodiy  ahamiyatini 

ko`rsatuvchi ta`limiy, tabiat qo`ynidagi sog`lomlashtirish kabi tadbirlar aks etadi. Bunda xorijiy tillardan 

rus va ingliz tillarini o`rganishga iqtisodiy tushuncha va so`zlarni ishlatishga alohida e`tibor beriladi.  

Hozirgi  kunda  bozor  iqtisodiyotiga  o`tish  davrida  hammaga,  jumladan  maktabgacha  tarbiya 

yoshidagi bolalar ham iqtisodiy tarbiya bo`yicha boshlang`ich tushuncha berish muhimdir. Bu yoshdagi 

bolalarga  iqtisodiy  tarbiya  bo`yicha  tushunchalar  maxsus  ravishda  tashkil  qilingan  mashg`ulot,  dars 

shaklida emas, balki kundalik hayotda o`yin, mehnat faoliyatlari jarayonida bolalar ongiga singdiriladi. 

Tarbiyachining mohirlik bilan bolaning yosh xususiyattini, o`zlashtira olish darajasini hisobga olgan 

holda sharoit yaratishi muhim ro`l o`ynaydi. 

Bolalar  bog`chasining  maktabga  tayyorlov  guruhida  iqtisodiy  tarbiya  bo`yicha  tushunchalarni  hosil 

qilishga  yordam  beradigan  alohida  burchak  yoki  imkoniyati  bo`lsa  alohida  xona  tashkil  qilish  lozim. 

Xona  yoki  burchakda  “Do`kon-do`kon”,  “Maktab-  maktab”,  “Bozor-bozor”,  o`yinlarini  o`ynash  uchun 

tubandagi anjomlar bo`lishi kerak.  

1.  Do`konchining qalpoqcha va xalati 

2.  Oyinchoqlar rastasi 

3.  O`quv qurollari rastasi 

4.  Mevalar rastasi 

5.  Sabzavotlar rastasi 

6.  Kassa 

7.  Tarozi 

8.  Xaridorlar uchun sumkalar. 

9.  Qog`ozdan yasalgan pullar 

Maktabgacha  tarbiya  yoshidagi  bolalar  turli  xil  voqeaband  ijroli  o`yinlar  o`ynash  orqali  iqtisodiy 

tarbiyaga oid quyidagi oddiy tushunchalarni o`zlashtirib oladilar. 

 

Narx    

 

 

 

sifatsiz narsa  

 

Tovar   

 

 

 

tejamkorlik 

 

Pul 

 

 

 

 

zarar  

 

Arzon   

 

 

 

foyda 

 

Qimmat 

 

 

 

barter  

 

Sifatli narsa   

 

 

valyuta 

 

Bank   

 

 

 

biznesmen  

 

Reklama  

 

Bundan  mamlakatimizning  iqtisodiy  va  ma`naviy  hayoti  har  tomonlama  sog`lom,  quvvatli 

salohiyatga  ega  bo`ladi.  Ular  davlatimizning  asosiy  Qonunini  mukammal  bilishi,  uning  me`yorlariga 

rioya qilgan holda ish yuritishlari kerak. 

 

Maktabgacha  ta`lim  muassasalarida  Konstitutsiyani  o`rganish  “Konstitutsiya  saboqlari”  maxsus 

kursi o`rgatiladi. 

 

Har  bir  bola  o`zining  inson  eng  ulug`  zot  ekanligini,  boshqa  tirik  mavjudotlardan  nima  bilan 

ajralib turishini go`dakligidan qalbi bilan his qilishi kerak.  

 

Maktabgacha ta`limda huquqiy ta`lim-tarbiya berish 3 bosqichda olib boriladi. 

1.  o`rta yosh (3-4 yosh) 

2.  katta yosh (4-5 yosh)  

3.  maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh) 

Dasturning  maqsadi  bolalarda,  umumiy  axloq  me`yorlari  talablariga  javob  beradigan,  ularning 

shaxs sifatida kamol topishiga asos oladigan bilim, ko`nikma va malakalarni shakllantirishdan iborat.  

Dasturning vazifalari: 

- bolalarda hayotdagi ijodiy va salbiy holatlarga nisbatan sezgirlikni tarkib toptirish; 

- umumiy axloq ko`nikmalarini rivojlantirish, kattalar, tengdoshlari fikrli bilan hisoblashish, zarur 

bo`lganda o`zining qarashlarini himoya qilishga o`rgatish; 

- davlat, uning ramzlari, Konstitutsiya va qonunlar to`g`risidagi ilk tasavvurlarini tarkib toptirish; 

-  maktabgacha  ta`lim  yoshidagi  bolalarga  ilk  huquqiy  ta`lim-tarbiya  berishda  bolalarning  yosh 

xususiyatlarini  hisobga  olish  zarur.  Huquqiy  qoidalarni  bayon  qilib  berishda  o`yin  usullaridan 

foydalanish tavsiya qilinadi. Bolalarga ilk huquqiy tushunchalarni berish orqali ularni qonun-qoidalarga 

tioya  qilishlariga  erishiladi.  Huquqiy  ta`lim  mujassam  mashg`ulot  tarzida  o`rta  (3-4  yosh),  katta  (4-5 

yosh)  va  maktabga  tayyorlov  davr  (6-7  yosh)  larida  tevarak-atrof,  tabiat  bilan  tanishtirish,  badiiy 

adabiyot,  odobnoma  mashg`ulotlarini  mujassamlantirib,  har  bir  yo`nalishni  bir-biriga  moslab,  uzviy 

ravishda olib boriladi.  

O`rta yosh davri (3-4 yosh)  

-  bolalarda  tug`ilib  o`sgan  joyi,  ona    vatanga  nisbatan  mehr-muhabbatni  tarbiyalash  –  1 

mashg`ulot. 

-  oila  a`zolari  ota-ona,  aka-uka,opa-singillariga  nisbatan  bo`lgan  hurmat  hissini  tarbiyalash  –  1-

mashg`ulot 

-  mumkin,  mumkin  emas,  yaxshi,  yomon  kabi  tushunchalarni  farqlay  olishga  hamda  uning 

ma`nosini tushunishga o`rgatish – 1-mashg`ulot 

- bolalarni odob saqlash, intizomli bo`lish, asrab-avaylashga o`rgatish – 1-mashg`ulot 

 

Jami: 5 ta mavzu 

Katta yosh davri (4-5 yosh)  

-  bolalarning  tug`ilib  o`sgan  Ona-Vatani,  shahar,  qishlog`I,  mahallasi,  xalqi,  urf-odatlari,  tarixiy 

joylari haqida ilk tushunchalar berish – 2-mashg`ulot 

 

-  O`zbekiston  Respublikasi  ramzlari:  bayroq,  gerb,  madhiya  bilan  tanishtirish  hamda  ularga 

hurmat bilan qarashni tarbiyalash 2-mashg`ulot 

 

- bolalarda harbiy qo`shinlarga nisbatan qiziqish uyg`otish orqali botirlik, jasurlik, vatanparvarlik 

tuyg`usini sindirib borish – 1 mashg`ulot  

 

- bolalarga tartib-intizom qoidalarini o`rgatishda davom etib, yaxshi, yomon, mumkin emas degan 

tushunchalarini rivoyatlar orqali tushuntirib borish – 1mashg`ulot 

 

O`zbekiston  Respublikasining  davlat  tili  –  o`zbek  tili  ekanligini  turli  shakllarda  (tez  aytish, 

maqollar  o`rgatish,  sh`er  yodlash  orqali  hamda  ertaklar  aytib  berish  orqali)  bolalarga  tushuntirishda 

davom etish – 1 mashg`ulot 

 

Maktabga tayyorlov davri (6-7 yosh)  

 

Mustaqil  O`zbekiston  haqidagi  tushunchalarini  kengaytirish,  erkinlik,  ozodlik,  o`z  davlat  tiliga 

ega bo`lish, milliy bayramlarni qayta tiklanganligi to`g`risida tushunchalar berib borish – 2 mashg`ulot  

 

O`zbekiston  Respublikamizning  ramzlari:  bayroq,  gerb,  madhiya  haqidagi  olgan  bilimlarini 

yanada mustahkamlash, milliy valyutamiz haqida bilim berish – 1 mashg`ulot 

 

Konstitutsiyamizning 

bolalarga 

o`rgatiladigan 

moddalari 

(1,4,5,6,29,36,37,40,41,49,50,52,55,64,54,68,70,89,122,126)  ni  bolalar  ongiga  yetkazib  borish  –  3 

mashg`ulot 

 

Bolalar qalbida o`zbek millati, uning tili, urf-odatlariga mehr-muhabbat va hurmat hislarini tarkib 

toptirish,  milliy  faxrlanish  hissini  tarbiyalash.  Shaxs  sifatida  bolani  o`zini  anglashga  o`rgatish  –  1-

mashg`ulot 

 

Milliy  bayramlarimiz  Mustaqil  kuni,  Navro`z,  xayit  va  boshqalar  haqida  tushunchalar  berish. 

Ma`naviy merosimizni asrash, ularni o`rganish burchimiz ekanligini tushuntirib borish – 1 mashg`ulot 

Jami: 8 ta mavzu 

Tarbiyachi  20  ta  mavzuni  mashg`ulotlar  va  kundalik  faoliyatda  o`yinlar  orqali  konstitutsiya 

moddalarning mazmunini bolalar ongiga singdiradi.  

Yer  kurrasidagi  barcha  insonlar  kundalik  faoliyatda  doimo  yer,  suv,  havodan  foydalanadi.  Yer, 

suv, qanchalik toza bo`lsa inson salomatligi ham shunchalik yaxshi bo`ladi. 

Istaimizmi,  yo`qmi  har  kuni  chiqindi  chiqadi.  Yosh-u,  keksa  o`sha  chiqindilar  bilan  yer,  suv, 

havoni  ifloslantirmaslik  bo`yicha  bosh  qotirishi  juda  foydali.  Nafas  oladigan  havo,  iste`mol  qiladigan 

suvning  toza  bo`lishi  lozimligini  tushunib  yetmagan  kimsalar  tabiatga  oqilona  munosabatda  bo`la 

olmaydilar. 

Ajdodlarimiz asrlar maboynida qir va tog`larni, ko`l va daryolarning tozaligini, yer osti, yer usti 

boyliklarini saqlay olganlar. Hatto suvga tuflashni gunoh deb hisoblashgan.  

Bunday tushunchajarni bolalikdan boshlab singdirish yaxshi samara beradi.Donishmandlar fikriga 

ko’ra, bolaning besh yoshgacha olgan tarbiyasi, butun umr bo’yi olgan tarbiyasining ko’pchilik qismini 

tashkil  qiladi.  Shu  bois,  maktabgacha  yoshdagi  bolalarda    ,,Uchinchi  mingyillikning  bolasi’’  dasturi  

asosida  tabiatga  nisbatan    ehtiyotkorona  munosabatda  bo’lish,    jonivorlarga  ozor  bermaslik  kabi 

tushuncha va tasavvurlar hosil qilinadi.  

Bu vazifalar kundalik faoliyatda mashg`ulotlar, o`yinlar jarayonida amalga oshiriladi. Tarbiyachi 

qaysi  mashg`ulot  bo`lishidan  qat`iy  nazar  bolalarga  qanday  qilib  ekologik  tarbiya  berishni  o`z  oldiga 

maqsad qilib qo`yishi kerak. Tabiat bilan tanishtirish mashg`ulotida jonivorlar, o`simliklar, mevalar bilan 

tanishtirishda ular haqida bilim ko`nikma hosil qilish bilan birga, ularga toza yer, sof havo, ifloslanmagan 

suvning zarurligi bilan bog`liq bo`lgan turli xil topshiriqlar bajartiriladi va o`yinlar o`ynatiladi. Masalan, 

“Baliqning ko`lga borishiga yordam ber” labirint o`yinida baliq, yo`lakchalar, yonida zavod chiqindilari 

tushayotgan ko`l,  bola baliqning toza suvga borishi  uchun to`g`ri  yo`l  ko`rsata bilishi kerak. Aks holda 

baliqni o`ldirib qo`yadi.  

Rasm  mashg`ulotida  tarbiyacha  bolalarning  rasm  qog`oziga  bulut  va  yomg`ir,  daraxtlar, 

avtomobil,  uy,  quyosh  nuri,  qush,  gul,  baliq,  inson,  zavod  rasmlarini  chizib  qo`yadi.  Bolalarga  qaysi 

narsalar  yerni,  havoni,  suvni  ifloslantirsa  ularni  aylana  ichiga  oling  yoki  yoniga  yulduzcha  yasang 

topshig`ini beradi. 

Har  bir  guruhda  inson  himoyachisi  obrazini  yumshoq  o`yinchoq  qilib  tayyorlash  va  undan 

kundalik faoliyatda foydalanish lozim. Uni shunday tayyorlash kerakki, og`zi, ko`zi, qulog`I o`zgartirilib 

xursand  yoki  xafa  holatiga  tushsin.  Yashaydigan  joyning  toza  bo`lishi  uchun  o`yinchoqlarni  sindirib 

chiqindiga  aylantirmaslik,  gullarni  changini  artish,  bargini  gulini  uzmaslik,  payhon  qilmaslik,  daraxt 

shohini  sindirmaslik,  ularni  parvarish  qilish  jonivorlarga  ozor  bermaslik  foydali  ekanligi  tushuntiriladi. 

Inson  himoyachisining  bunday  ishlarni  ya`ni  yaxshi  ishlarni  ko`rganda  xursand,  yomon  ishlarni 

ko`rganda  hafa  bo`lishi  bilan  bog`langan  holda  bolalarga  topshiriq  beriladi.  Masalan,  inson  hi,oyachisi 

obrazini  quloqlari  shalpayib  pastga  qaragan,  lunjlari  osilib  hafa  holati  tarbiyachi  tomonidan  ko`rsatilsa, 

bolalar,  daraxt  shohini  sindirayotgan,  qushlarga  tosh  otayotgan  bolalar  rasmi  tushirilgan  kartochkalarni 

topib ko`rsatishi kerak yoki aksincha. 

Shuningdek,  mumkin,  bo`lmagan  ishlar  bilan  bog`liq  bo`lgan  rasmlar  qator  qilib  qo`yiladi. 

Bolalar  qaysi  birini  qilish  mumkin  emas  bo`lsa,  shu  rasmning  tagiga  ikkita  tayoqchani  ayqashgan 

ko`rinishda (X) qo`yib  chiqadi va bajargan ishlarni  gapirib  beradi.  Masalan, jo`mrakdan suv  oqayotgan 

rasmning  tagiga  ikkita  tayoqchani  ayqashgan  ko`rinishda  (X)  qo`yadi,  qushlarga  in  qurayotgan  bola 

tasviri tushirilgan rasmning tagiga esa hech narsa qo`yilmaydi va hakozo.  

Tarbiyachi  bunday  usullar  orqali  O`zbekiston  Respublikasining  Konstitutsiyasidagi  “Fuqarolar 

atrof  tabiiy  muhitga  ehtiyotkorona  munosabatda  bo`lishga  majburdirlar”,  “yer,  yer  osti  boyliklari,  suv, 

o`simlik  va  hayvonot  dunyosi  hamda  boshqa  tabiiy  zahiralar  umummilliy  boylikdir,  ulardan  oqilona 

foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir” degan 50-55 moddalarning mazmunini bolalar ongiga 

singdiriladi. 

Bolalarga  ekologik  tarbiya  berishda  ularning  yosh  xususiyatlari  nazarda  tutiladi.  4-5  yoshdagi 

bolalarda  mashinalar  havoni  ifloslantirishi  velosiped  esa  ifloslantirmasligi  to`g`risida  tasavvur  hosil 

qilinadi.  Mustahkamlash  uchun  mashina  va  velosipedlarning  rasmli  kartochkalar  har  qaysi  bolaga 

tarqatiladi.  

Qaysi biri havoni ifloslantirsa o`ng qo`lda, ifloslamaydiganini esa chap qo`lda  yuqoriga ko`tarib 

ko`rsatish  topshirig`I  beriladi.  6-7  yoshli  bolalarga  bir  muncha  murakkablashtiriladi.  Kartochkaga 

birinchi  qatorda  6  ta  yengil  mashina,  ikkinchi  qatorda  bitta  avtobus,  uchinchi  qatorda  8  ta  velosiped 

rasmlari  tasvirlanadi.  Bu  transport  vositalarining  havoni  ifloslantirishiga  ko`ra  1,2,3  raqamlarini  qator 

boshiga qo`yish topshirig`I beriladi.  

Maktabgacha  yoshdagi  bolalarda  ekologik  tarbiyaning  shu  tarzda  boshlang`ich  elementlari  hosil 

qilinsa, kelajakda albatta o`z samarasini bermasdan qolmaydi.  

TEST   SAVOLLARI  

 

1.  Naqd pulsiz oldi-sotdi ishlarida qo`llaniladigan atamaning nomi? 

A)  chakana 

B)  barter  

C)  ko`tara 

D)  reklama 

2.  Uzluksiz hududiy ta`lim-tarbiya dasturi asosida qaysi ta`lim bosqichi poydevor hisoblanadi? 

A)  oiladagi ta`lim 

B)  boshlang`ich ta`lim 

C)  maktabgacha ta`lim 

D)  o`rta maxsus ta`lim 

3.  “Konstitutsiya saboqlari” dasturini o`rganish necha bosqichni o`z ichiga oladi? 

A)  3 bosqich 

B)  5 bosqich 

C)  4 bosqich 

D)  6 bosqich 

4.  “Konstitutsiya  saboqlari”  dasturi  asosida  bolalarni  tug`ilib  o`sgan  joyi  ona  vatanga  nisbatan 

mehr – muxabbatni tarbiyalashga 1 mashg`ulot qaysi guruhga berilgan? 

A)  maktabga tayyorlov guruhda 

B)  kichik guruhda 

C)  katta guruhda  

D)  o`rta guruhda  

5.  Ijtimoiy huquqni aniqlang? 

A)  mulkdor bo`lishi 

B)  mitinglar o`tkazish 

C)  bilim olish 

D)  siyosiy partiyalarga uyushish 

6.  Iqtisodiy huquqni aniqlang? 

A)  ommaviy harakatlarda ishtirok qilish 

B)  tibbiy xizmatdan foydalanish 

C)  dam olish 

D)  mulkdor bo`lish 

7.  Tarbiyachi  sayr  bitta  bolaning  tugmasini  yerdan  topib-oldi  va  kimniki  ekanligini  aniqlab 

kostyumiga taqib qo`ydi, yo`qotmaslikni tushuntirdi. Bu bilan qaysi tarbiya amalda oshirildi? 

A)  huquqiy tarbiya 

B)  iqtisodiy tarbiya 

C)  ekologik tarbiya 

D)  aqliy tarbiya 

 

 

12-Mavzu: Maktabgacha  yoshdagi  bolalarni  pedagogik-psixologik  tashxis  qilish. 

 

MTM – tarbiyachilari  qursi  uchun 2 soat.