Muallif Ustoz Javohir Halilov t me/ustoz javohir halilov [phone]

Komulyativ sanksiya. Agar normada asosiy jazolar bilan birga qoʻshimcha jazolar ham 
nazarda tutilgan boʻlsa, ushbu qoʻshimcha sanksiya kommulyativ sanksiya deyiladi (MJTK 
210-m. 
Huquq normalarni turlarga ajratishda to’rtta me’zon bor. Bular: 
1. Huquqiy tartibga solish predmetiga koʻra;
2. Huquqiy tartibga solish usuliga koʻra; 
3. Ijtimoiy munosabatlarni huquqiy tartibga solish funksiyalariga koʻra; 
4. Normani ifodalash shakliga ko’ra huquq normalarini turlarga ajratish mumkin.
Huquqiy normalarning turlari quyidagilar: 
I. Huquq normalari - normaning mazmuniga ko’ra:
o
huquq va vakolat beruvchi normalar, yaʼni ushbu normalarda qanday harakatlarni 
sodir etish mumkinligini yoziladi; 
o
majburiyat yuklovchi normalar, yaʼni ushbu normalarda qanday harakatlarni sodir 
etish lozimligi koʻrsatiladi; 
o
man qiluvchi normalar, yaʼni ushbu normalarda qanday harakatlarni bajarishni 
taqiqlanganligi koʻrsatiladi; 
o
ragʻbatlantiruvchi normalar, ya’ni davlat va jamiyat manfaatlariga foyda keltiradigan 
muayyan harakatlarni sodir etilganligi uchun rag’bat, imtiyoz belgilangan normalar 
hisoblanadi 
o
tavsiya etuvchi normalarda xatti-harakat yoki xulq-atvorning davlat nuqtayi nazaridan 
eng maqsadga muvofiq varianti belgilangan bo’ladi; 
II. 
Huquqiy normalari – huquqiy tizimidagi oʻrni va ahamiyatigako’ra: 
o
taʼsis etuvchi normalardadavlat tuzumining asosi – insonning asosiy huquq va 
erkinliklari, siyosiy va huquqiy tizimning asosi mustahkamlangan boʻladi; 
o
deklarativ normalar – axborot berish, bayonot berish vazifasini bajaruvchi normalar 
hisoblanadi; 

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 47 
o
operativ normalar, ya’ni tezkor normalar.Misol uchun,konstitutsiyaga oʻzgartirish va 
qoʻshimchalar kiritish; 
o
kollizion normalar.Biror-bir holat bir necha huquqiy norma taʼsiriga tushib qolganda, 
bu holatni bartaraf etish uchun kollizion normalar qabul qilinadi; 
o
definitiv, yaʼni taʼrif etuvchi normalarda biror-bir huquqiy tushunchaning taʼrifi, 
tavsifi keltirilgan bo’ladi; 
III. Huquq normalari– huquqiy tartibga solish funksiyalariga koʻra: 
o
tartibga soluvchi normalarda ijtimoiy munosabat ishtirokchilari oʻrtasidagi 
munosabatlar huquqiy tartibga solingan boʻladi; 
o
qoʻriqlovchi normalarda davlat va jamoat tartibi, jamiyatda oʻrnatilgan talablar 
buzilgan taqdirda tegishli javobgarlik qoʻllanishi keltirilgan boʻladi; 
IV. Huquq normalari – huquqiy tartibga solish predmetiga koʻra: konstitutsiyaviy 
huquq normalari, maʼmuriy huquq normalari kabilarga boʻlinadi 
V. Huquq normalari – moddiy va protsessualigiga koʻra: moddiy va protsessual 
huquqiy normalarga boʼlinadi. 
o
moddiy huquqiy normalarda huquqiy munosabat subyektlarining huquq va 
majburiyatlari belgilangan boʻladi; 
o
protsessual huquqiy normalarda huquqiy munosabat subyektlarining huquqlarini 
amalga oshirishi va majburiyatlarini bajarishi, javobgarlikni belgilash tartibi va usullari 
keltirilgan boʻladi; 
VI. Huquq normalari – xatti-harakatni shakllantirishning mavhumligiga ko’ra: 
o
abstrakt (umumiy, mavhum) normalarda muayyan bir munosabat yaxlit holda umumiy 
tartibga solingan boʻladi; 
o
kazuistik (konkret, aniq) normalarda muayyan ijtimoiy munosabatlarning bir qismi 
aniq tartibga solingan boʻladi; 
VII. Huquq normalari kelib chiqishiga koʻra:
o
asosiy normalar – bular qonun hujjatlari hisoblanadi;
o
hosila normalari – bular qonunosti hujjatlari hisoblanadi; 
VIII. Huquq normalari – amal qilish hududiga koʻra: 
o
umumiy amal qiluvchi normalar, ya’ni mamlakatning butun hududida amal qiladigan 
normalar hisoblanadi;
o
mahalliy miqyosda amal qiluvchi normalar, yaʼni muayyan bir viloyat tuman-shahar 
hududlarda amal qiluvchi normalar hisoblanadi; 
o
lokal normalar, yaʼni muayyan sohadagi munosabatlarni tartibga soluvchi normalar 
hisoblanadi; 
IX. Huquq normalari –subyektlariga ko’ra: 
o
umumiy normalar, yaʼni hamma subyektlar uchun taalluqli boʻlgan normalar; 
o
maxsus normalar, yaʼni muayyan guruh yoki aniq belgilangan subyektlar uchun 
taalluqli boʻlgan normalar hisoblanadi; 
X. Huquqiy normalar – huquqiy tartibga solish usuliga ko’ra: 

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 48 
o
imperativ normalar, yaʼni qatʼiy norma boʻlib, xatti-harakat huquq subyektiga 
belgilangan qoidadan chetga chiqishni man etadi;
o
dispozitiv normalarda huquqiy munosabat ishtirokchilariga oʻz xatti-harakatlarining 
variantlari, huquq va majburiyatlarning kelishib olish imkoniyati berilgan bo’ladi. 
Huquqiy ong va madaniyat 
Ong – bu insonning olam haqidagi munosabatlarini ifodalovchi bilimlar, axborotlar, 
tasavvurlar, tuygʻularning yig’indisi hisoblanadi.Demak,ong – bilim va tasavvurlarning 
in’ikosi (aksi) hisoblanadi.
Axborotlarning ongda aks etish 
formulasi
kazus (vOqe’a)
Bilim
tafakkuR 
huquqiy Ong
=
mafkuRa
Ruhiyat

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 49 
Huquqiy bilim – bu insonning huquq, davlat, jamiyat, qonunchilik, huquqiy 
munosabatlar, huquqiy hodisalar haqidagi axborotlarning yig’indisi hisoblanadi. Huquqiy 
bilim huquqiy tafakkur orqali inson ongida aks etadi, ya’ni anglanadi. 
Huquqiy tafakkur– bu insonning atrofdagi huquqiy kazuslarni huquqiy bilimlar 
vositasida ijodiy fikrlash va faol aqliy tahlil yuritish orqali tushunish, anglash qobiliyati 
hisoblanadi. 
Huquqiy ong deganda, kishilarning huquq haqidagi tushuncha va bilimlarga ega boʻlishi 
hamda huquqiy voqealiklar haqidagi tasavvurlarning tafakkur vositasida inson ongida aks 
etishi tushuniladi. 
Huquqiy ong nazariy jihatdan ikki qismga boʻlinadi.Bular: 
