Mualliflar: Abduraxmanov. P., fizika-matematika fanlari doktori, professor, Egamov U., fizika-matematika fanlari

421




Berilgan temperaturada elektronlar kristall panjarada tartibsiz xarakat kiladilar va panjara ionlar bilan tuknashganda tezliklarning mikdorini (moduli) va yunalishni uzgartiradilar. Elektron tezligining modulini uzgarishi uning kinetik energiyasini uzgarishiga olib keladi.
Termodinamik muvozanat xolatida elektron gazning temperaturasi panjara temperaturasiga yakin bo’ladi.
Elektronlarning panjara ionlarida sochilish xarakteri tasodif bulgani uchun, bitta elektronning, uzok vakt oraligidagi, urtacha tezligi va uning urtacha siljishi vektor kattaliklar bulgani uchun, nolga tengdir. Barcha elektronlar bir xil sharoitda bulgani uchun bu fikr istalgan elektronga xam tegishlidir.
Tartibsiz xarakatdagi elektronlarning urtacha kuchishi nolga teng bulgani uchun, tartibsiz xarakat elektr tokini, ya’ni kandaydir kundalang yuza kesimi buyicha yunaltirilgan zaryadlar kuchishini xosil kilmaydi. Demak, elektr tokini xosil kilish uchun elektronlarning yunaltirilgan xarakatini kuzgatish kerak, uning uchun elektronlarga elektr maydoni, temperatura gradienti, birjinsli bulmagan yoritilganlik va boshka tashki ta’sir berish kerak.
Kristall panjarada E elektr maydoni xosil kilinganda xar bir elektronga maydonga karshi yunalgan
F = - qE


kuch ta’sir etadi va elektronlarning bir tomonga yunaltirilgan xarakatini vujudga keltiradi, ya’ni elektr tokini xosil etadi. Bu xosil bulgan tokni kuyidagicha xisoblash mumkin. F kuch ta’sirida
elektron ^£ = ^U_T^T erkin yugurish yulining oxirida yunaltirilgan xarakatning ^ug - tezligiga erishadi.


F eE
= a t =
^g


i = a ^t = —^t = ^t , (134.1)


mm


bu erda m - elektron massasi, a - xarakat tezlanishi, t - urtacha erkin yugurish yulini bosib utish uchun ketgan vakt. Elektr maydoni ta’sirida elektronlar majmuasining yunaltirilgan xarakati dreyf
va shu yunaltirilgan xarakat tezligi ^ug dreyf tezligi deb ataladi.