Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti farg‘ona filiali universiteti kompyuter injiniringi(KI) kafedrasi

SI masalalarini yechuvchi dasturlar . Evristik dasturlar shaxmat, shashka, 
karta o'yinlarini o’nashi mumkin, savollarga javoblarni topadi, matematik hisoblar 
sohasidan yechimlarni topadi, matematik mantiq va geometriya teoremalarini 
isbotlaydi, o'z tajribalari asosida o'rgatishlarni amalga oshiradi va turli xil 
masalalarni yechadi. D.A.Pospelov tomonidan taklif etilgan intellektual masalalarni 
yechuvchi dasturlar strukturasi 1.8-rasmda keltirilgan [16, 17]. 
Intellektual dasturlash. SIdagi ushbu yo’nalish dasturchining ushbu sohaga 
nisbatan qarashlariga mos keladi. Intellektual ilovalarni yaratishdagi qiyinchiliklar 
foydalanilgan algoritmik tilga, instrumental tizimga, dasturlash paradigmalariga, 
intellektual axborot tizim(IAT)ni yarish vositalariga va bilimlarni olishga, grafikli 
tizimlarga bevosita bog’liq (1.9-rasm) [1,12,16]. 
Ko'plab dasturiy tillar orasida SI bo'yicha kichik bir qismi ishlatiladi: 
1) C, C ++ kabi an'anaviy dasturlash tillari asosan instrumental tizim yaratish 
uchun qo’llaniladi. 
2) Maxsus dasturlash tillari: 
▪ Ro'yxatlarni qayta ishlashga yo'naltirilgan LISP va uning ko'p sonli 
versiyalari; 
▪ PROLOG mantiqiy dasturlash tili. Oldin mashinali tarjima qilishda, 
keyinroq esa mantiqiy ifodalardan mantiqiy xulosalashda qo’llaniladi; 
▪ Rekursif funksiyali REFAL tili. 
3) BNEda qo’llaniladigan tillar: KL-1, KRL, FRL freymlarga mo’ljallangan, 
PILOT produsiyali modellarga mo’ljallangan. 
Instrumental tizimlar yetarli darajada tez rivojlanadi va turli xil intellektual 

---

tizimlarni loyihalash va yaratish uchun mo'ljallangan. Hozirgi davrgacha ETlar deb 
nomlanuvchi ko’plab instrumental vositalar ishlab chiqilgan [1,12,16]. Masalan, 
EKO, Leonardo, Nexpert Object, Kappa, EXSYS, GURU, APT, KEE Vva h.k. 
1.8-rasm. Intellektual masalalarni yeshuvchi dasturlar. 
Shuningdek, oxirgi yillarda integrallashgan instrumental tizimlar ishlab 
chiqarila boshlandi. Sunday tizimlarga misol sifatida Work bench tizimlarga 
KEATS, Shelly, VITAL larni keltirish mumkin [16].