Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva
Download 4.43 Mb. Pdf ko'rish
|
Z0m2Y3xIsiTPCBv4SIeXYLrHBdo5K7T8Eh3vfQpX
|
193
Qadimgi davrda tirikchilik vositalarining tabiiy manbalarga boy bo’lgan joylar jamiyat taraqqiyotiga katta qulaylik tug’dirgan. Shuning uchun ham Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Xitoy, O’rta Osiyo, Kavkazorti, O’rta yer dengizi o’lkalari madaniyatning eng qadimgi markazlari bo’lgan. Madaniyatning ibtidoiy jamoa tuzumidan keyingi yuqori bosqichlarida odamlarning tabiatga bo’lgan ta’siri ancha kuchayib, tabiat resurslaridan foydalanish imkoniyatlari ancha kengaydi. Buning asosiy sababi ishlab chiqaruvchi kuchlarning, fan, texnika va madaniyatning rivojlanib borganligidadir. Sotsiologiya fanidagi “jug’rofik determinizm” deb atalgan nazariyaga muvofiq, jamiyatning iqtisodiy tuzumini ham, uning ijtimoiy va siyosiy tuzilishini ham belgilaydigan narsa jug’rofik muhitdir. Masalan, frantsuz olimi Monteske “Qonunlar ruhi to’g’risida” deb nomlangan asarida kapitalistik mamlakatlardagi millionlab ommaning boshiga tushayotgan azob-uqubatlarning asl sababi tabiiy sabablardir, deydi. Iqlim hukmronligi uningcha, hamma hukmronlikdan kuchliroqdir. Biroq jug’rofik determinizm tarafdorlari nima uchun tabiiy sharoiti bir xil bo’lgan ba’zi mamlakatlar tezroq rivojlanishini, ba’zilari esa sekinroq rivojlanishini tushuntirib bera olmaydi. Darhaqiqat, tabiiy sharoitlar ijtimoiy taraqqiyotning borishini tezlashtirishi, unga turtki berishi, ijtimoiy ta’sir ko’rsatishi mumkin, lekin jamiyatning qiyofasini, ijtimoiy tuzumning xususiyatini, bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o’tishini belgilab beruvchi kuch bo’la olmaydi. Chunki, jamiyatning o’zgarishi va rivojlanishi tabiiy sharoitlarning o’zgarishiga qaraganda tezroq sodir bo’ladi. Tabiiy sharoitlarning sezilarli darajada o’zgarishi uchun ko’p yillar kerak bo’lsa, jamiyat hayotida tub o’zgarishlar bo’lishi uchun qisqa bir tarixiy muddat kifoya qiladi. Yevropa, Osiyo, Afrikada geografik sharoit bundan 3 ming yil oldin qanday bo’lgan bo’lsa, hozir ham deyarli shunday. Biroq shu yillar ichida undagi davlatlar, xalqlar va millatlarning hayotida ko’plab o’zgarishlar sodir bo’lgan va |
