Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti g. Tulenova, D. Sagdullaeva
Download 4.43 Mb. Pdf ko'rish
|
Z0m2Y3xIsiTPCBv4SIeXYLrHBdo5K7T8Eh3vfQpX
|
77
fahrli o’rin sohibi Alisher Navoiy (1441-1501 yy.)dir. Turkiy zabon shoir, olim va mutafakkir Alisher Navoiyning ilmiy dunyoqarashi, falsafiy ta’limoti u yashagan va ijod etgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy-ma’naviy muhit va sharoitlar ta’sirida shakllanadi va rivojlanadi. “Agar bu ulug’ zotni avliyo desak,- deb yozadi I.Karimov, - u avliyolarning avliyosi, mutafakkir desak, mutafakkirlarning mutafakkiri, shoir desak, shoirlarning sultonidir” 1 . Navoiy butun olam, borliq, koinot xudo tomonidan yaratilganini e’tirof etadi. Butun dunyo, shu jumladan, tabiat va jamiyat ham, allomaning fikricha, Ollohning namoyon bo’lishi, zuxr etilishidir. Uning bu fikri tasavvuf falsafasidagi, xudo butun mavjudotning, borliqning yaratuvchisi, qolgan hamma narsa, jumladan inson ham uning zarralaridir, degan qoidaga to’la asoslangandir. Tasavvuf falsafasi qoidasiga ko’ra, inson xudo tomonidan yaratilgan bo’lib, boshqa ma’lumotlardan farqli o’laroq ilohiy aqlga egadir. Olamning yaratilishidan bosh maqsad, olimning ta’kidlashicha, insondir. Inson butun borliqning ko’rki va sharofatidir. Olam ko’rki bo’lgan inson vujudi tabiatdagi boshqa narsalardan o’tgan, suvdan, havodan, tuproqdan tashkil topgandir. Navoiyning ta’kidlashicha, insonda his, ruh, aql bordirki, uning bu - ruhiy hayoti o’sha to’rt unsurdan tarkib topgan jism a’zolari tomonidan harakatga keltirib turiladi. Jon va ruhni tana va jismdan ajratib bo’lmaydi, ular o’zaro bir bo’lganliklari uchun tirikdir. Alisher Navoiy insonga biologik hodisa sifatida emas, balki ijtimoiy mavjudot tariqasida qaraydi va baho beradi. Ijtimoiy mavjudot hisoblangan insonning xulq-atvori, dunyoqarashi, odob-axloqi, ma’naviy qiyofasi, ijtimoiy muhitga bog’liq. Inson ijtimoiy muhit hosili sifatida shakllanib, kamolotga erisha boradi. Alisher Navoiy asarlari markazida turgan belgilovchi va yo’naltiruvchi 1
|
