Mundarija: I. Kirish 4 II. Asosiy qism

2.2 Benzol asosida fenol ishlab chiqarish 
Fenol C6H5OH — oʻziga xos hidli, rangsiz kristall modda. Saqlab qoʻyilganda 
pushti rangga kiradi. Molekulyar massasi. 94,11, suyuqlanish temperaturasi 
40,9°C, qaynash temperaturasi 181,75°C, zichligi 1058 kg/m3. Spirt, efir, atseton, 
xloroformda yaxshi, suvda bir oz eriydi. Kuchsiz kislota xususiyatiga ega, 
ishqorlar bilan fenolyatlar hosil qiladi. Fenol toshkoʻmir smolasidan va benzoldan 
ham olinadi. Fenolning sanoat koʻlamida sintezlab olinishi izopropilbenzol 
gidroperoksidni kislotalar bilan parchalashga asoslangan. F. fenolformaldegid 
smolalar, kaprolaktam, pikrin kislota, turli boʻyoqlar va pestitsidlar, dori moddalari 
ishlab chiqarishda qoʻllanadi. Teriga tekkanda kuydiradi: havoda 0,005 mg/l dan 
koʻp boʻlmasligi lozim.
Fenol organik sintez texnologiyasida keng qo'llaniladi. Oldin XX-asrning 
boshlarida, asosan, bo'yoqlar ishlab chiqarishda qo‘llanilgan. Hozirgi vaqtda 
fenolni qo'llash sohalari sezilarli darajada kengaydi, shu jumladan dorilar, sintetik 
tolalar va yog'larga qo'shimchalar va polimerlar uchun plastifikatorlar ishlab 
chiqarishda ishlatiladi. Shu bilan birga, fenol fenol-formaldegid, epoksi polimerlari 
va polikarbonat plastmassalarni ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. 
Hozirgi vaqtda ishlab chiqarilgan sintetik fenolning 97% i aseton bilan birgalikda 
kumol texnologiyasi asosida ishlab chiqarilmoqda. Usulning afzalliklariga: arzon
xom ashyo (propilen, benzol), yuqori selektivligi, jarayonning yengil sharoitlari, 
yangi fenol zavodlarni qurish uchun kapital xarajatlarni kamaytirish va chiqindilar 
miqdorini kamaytirish istagi fenol olishning yangi usullarini izlashga olib keladi. 
Benzolni oksidlash orqali fenol olishning quyidagi usullari mumkin: molekulyar 
kislorod bilan oksidlanish, H2O2 oksidlanish va N2O bilan oksidlanish. Ushbu 
usullarning afzalligi: mahsulotni bir bosqichda olinishidir. 
Ammo organik birikmalarning molekulyar kislorod bilan oksidlanish jarayonlari, 
past selektivlikka ega va benzolning molekulyar kislorod bilan oksidlanishi ko‘p 
miqdorda qo‘shimcha mahsulotlar hosil bo‘lishi bilan boradi. 

---

12 
Bunday holda, fenolning yuqori unum bilan hosil bo'lishiga faqat konversiyaning 
past darajasida erishish mumkin, bu mahsulotni ajratish va ko'p miqdordagi xom 
ashyoni qayta ishlash zarurligiga olib keladi. 
Benzolni vodorod peroksid bilan oksidlanishi kabi istiqbolli yo'nalish faol 
o'rganilmoqda, ammo u qo‘shimcha mahsulotlar (digidroksibenzollar) hosil bo'lishi 
bilan birga sodir bo‘ladi va H2O2 ning yuqori narxi tufayli deyarli sanoat 
miqyosida ishlatilmaydi. 
Benzolni oksidlash N2O yordamida boradiga usul hisoblanadi. Azot (I) oksidi 
bilan benzolning katalitik oksidlanishi amalga oshiriladi. 250-500 ° C haroratda 
modifikatsiyalangan temir o'z ichiga olgan zeolit katalizatori ishtirokida 
oksidlanadi. Sof N2O ammiakni havo bilan oksidlash orqali olinishi mumkin: 
Jarayon tajriba o‘rnida ishlab chiqarish zavodida sinovdan o'tkazildi va quyidagi 
ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi: benzolning fenolga aylanish darajasi 98% gacha 
(mol), benzoldan digidroksibenzollarga 1% (mol), azot (I) oksididan fenolga 85%, 
fenol uchun katalizator unumdorligi 0,4 kg / kg (katalizator) ∙ soat. Bundan 
tashqari, portlovchi xususiyatlari mavjud emas. 
Bezolni N2O bilan oksidlash usuli ammiak ishlab chiqarish zavodlarida katta 
qiziqish uyg‘otadi.