Mundarija: kirish I bob ingliz va o‘zbek xalq ertaklarining janr xususiyatlari

Hikoyalarning qiyosiy tavsiflari.
Ingliz va o‘zbek ertaklarini solishtirsak, biz ular orasidagi juda ajoyib farqni ko‘ramiz, bu o‘zbek ertaklari fantastika, sehr, voqealarning kutilmagan burilishlari, taqiqning buzilishiga asoslanganligidadir. Ingliz ertaklari kundalik hayotdan ba'zi kundalik faktlar va voqealarga asoslangan, ya'ni ingliz sehrli ertaklarida juda kam sehr mavjud. O‘zbek sehrli ertaklari esa kuchli mubolag‘aning ishlatilish xususiyati bn ajralib turadi. Biroq, barcha ertaklar yaxshilik va yomonlikning to‘qnashuvi ustiga qurilgan bo‘lib, u odatda yaxshilikning g‘alabasi bilan tugaydi. Shuni ham ta'kidlash kerakki, ingliz ertaklarida ko‘proq shafqatsiz natijalar, yovuzlik qattiq jazolanadi. O‘zbek ertaklari yanada optimistik yakun bilan ajralib turadi. Ko‘pincha o‘zbek ertagi to‘y ziyofati, butun dunyo uchun ziyofat bilan tugaydi, bu o‘zbeklarning taomga bo‘lgan alohida munosabati uchun hurmatdir. Axir, boy dasturxon - bu butun jamiyat bilan bo‘lgan o‘zbek oilasida farovonlik, baxtning belgisidir. Ingliz ertak qahramoni uchun baxt moddiy boylik orttirishda, o‘zbek ertaklarida esa adolat g‘alabasi targ‘ib qilinadi. O‘zbek ertaklarida kechirim va tavba motivlari ("Ayoz") ham juda tez-tez eshitiladi va ingliz ertaklarida hikoya ba'zan uzilib qolganga o‘xshaydi, ertak tugamaganga o‘xshaydi. Aniq xulosa yo‘q, vaziyatning oddiy tavsifi beriladi, lekin shunchaki hech qanday ayblov yo‘q ("Villi va cho‘chqachi", "Uch ayiq").
Yana bir farq shundaki, o‘zbek ertaki qahramonlari doimo birga harakat qilishadi, bir-biriga yordam berishadi, bosh qahramonning odatda yo‘lida uchragan yordamchilari (chol, ayiq, o‘rdak, quyon va boshqalar) bo‘ladi. Ulardan va sehrli narsalardan maslahatlar va ingliz qahramoni, qoida tariqasida, yolg‘iz harakat qiladi, faqat o‘z kuchiga, aqliga, ayyorligiga, epchilligiga tayanadi va faqat vaqti-vaqti bilan boshqa yordamchi qahramonlardan yaxshi maslahat oladi. Bu o‘zbek va ingliz xalqlari mentalitetining o‘ziga xos xususiyatlarini ifodalaydi.
Shunga qaramay, aniqlangan farqlarga qaramay, ingliz va o‘zbek ertaklarida juda ko‘p umumiylik bor: bular o‘xshash belgilar, o‘xshash syujetlar va ba'zi ertaklarda hatto o‘xshash fazilatlarni ulug‘lash va yaxshilikning yovuzlik ustidan g‘alabasi. Bu shuni ko‘rsatadiki, ikki xalq o‘rtasidagi barcha farqlarga qaramay, sehrli ertaklar juda o‘xshashdir.
O‘zbek va ingliz ertaklarining lingvistik va kompozitsion xususiyatlari.
Ertaklar tilida va ularning kompozitsiyasida o‘zbek va ingliz asarlari o‘rtasidagi sezilarli farqlar kuzatiladi.
Ingliz ertaklarida o‘zbek ertaklariga xos an'anaviy boshlanishi va oxiri yo‘q. Ingliz ertagi hikoya sifatida boshlanadi:
" Bir vaqtlar u yerda yashagan ...", " Bir vaqtlar bir odam bor edi . …" va hokazo. O‘zbek ertagi, qoida tariqasida, ertak formulasi bilan tugaydi: "va ular abadiy baxtli yashashdi", "va ular murod-maqsadlariga yetishibdi." Ba'zi ingliz ertaklarida biz shunga o‘xshash iboralarni topishimiz mumkin, masalan: "Ammo Jek keyinroq aytganidek, qiz uning bir uningi bo‘lmasa ham turmushga chiqadi" ("The donkey, the table and the stick"). Ammo ko‘pincha ertak qahramonning ba'zi moddiy boyliklarga ega bo‘lishi bilan yakunlanadi. Ba'zida ertak baxtli yakun bilan yakunlanmaydi va bosh qahramon ham jazolanadi: "Va eng yomoni, u umrining oxirigacha o‘ng ko‘zi ko‘r bo‘lib qoldi" ("Sehrli malham") - yoki “u kunlarining oxirigacha qo‘rquvda yashabdi”. ("Oq xonim).
Ekspressiv vositalar haqida gapirganda, biz o‘zbek va ingliz ertaklari o‘rtasidagi ajoyib farqni ta'kidlamoqchimiz. O‘zbek ertagi ohangdor, mubolag‘a, doimiy epitetlar, ajoyib formulalar, kamaytiruvchi qo‘shimchali so‘zlar bilan to‘ldirilgan, bu birinchi navbatda ertakning ba'zi joylarida she'rlarning aytilganligi bilan bog‘liq.
Ingliz ertaklarida, yuqorida aytilganlarning barchasida, faqat qahramonni, sahnani va hokazolarni tasvirlaydigan baholovchi epitetlar mavjud.
O‘zbek tilida ham, ingliz ertaklarida ham uch marta takrorlash juda tez-tez uchraydi, agar "3" raqamining muqaddas, mistik ma'nosini eslasak, ajablanarli emas. Uch marta takrorlangan voqealar va sinovlar, go‘yo qahramonning kuchini sinab ko‘radi: u mukofotga loyiqmi yoki yo‘qmi?
Biz taxmin qilamizki, o‘zbek ertagidagi ifoda vositalarining ko‘pligi va ingliz ertagida til qashshoqbo‘lmasa ham ularning kamligi, o‘zbek tilining boyligi va ingliz nutqining cheklanganligi va qisqaligi bilan bog‘liq. O‘zbek ertaklari ingliz tilidan ancha oldin yozilganligi, binobarin, ularda so‘z va iboralarning arxaik shakllari saqlanib qolganligi tinglovchilar e’tiborini tortadi. Bundan tashqari, o‘zbek odami inglizlardan ko‘ra ko‘proq o‘zbek xalqining tilida ifodalangan his-tuyg‘ular bilan yashashini unutmasligimiz kerak. O‘zbek va ingliz sehrli ertaklaridagi o‘xshash syujetlarni o‘rganish ertak janrining yuzaga kelishi, taraqqiy taraqqiyoti borasida maʼlum xulosalarga kelishda ahamiyat kasb etadi.