Mundarija kirish i–bob. Akademik litseylarda ta`lim jarayonida interfaol usullardan foydalanish

2.2. Xitoy tilida ayrim a`nanaviy va no`ananaviy metodlar
Yangi so`zlarni tushuntirish darsning muhim bosqichi ekan, darsda
yangi so`zlarni tushuntirishda quyidagi metodlarni ko`rib chiqsak:
1. 真接对译法. Tarjima qilish orqali yangi so`zlarni tushuntirish metodi. Bu
eng keng tarqalgan, qariyb har bir o`qituvchi qo`llaydigan metod bo`lib,
o`qituvchi va o`quvchi uchun juda qulay. Yangi so`z oson o`zlashtiriladi.
Qo`shimcha kuchni, ya`ni xotirani oshiqcha ishlatishni, mulohaza qilishni talab
qilmaydi. Bu metodda so`z va uning ona tilidagi tarjimasi beriladi. Mazkur
metodni har qaysi so`z turkumiga oid so`zlarni tushuntirishda qo`llash mumkin.
Masalan: 苹 果 pingguo- olma, apple, yabloko. Misolda bergan so`zning
tarjimasini bir necha tillarda yoki ona tili (o`zbek) va ingliz tilida ham berilishi
ayni maqsadga muvofiq bo`ladi.
2. 比较联系法. Taqqoslash orqali tushuntirish metodi. Bu metod asosan fe`l,
ravish, olmosh so`z turkumlariga xos yangi so`zlarni tushuntirishda juda qulay.
Taqqoslash orqali tushuntirilsa mazkur so`z turkumiga oid yangi so`zlarni o`rni
haqida o`quvchida yaxshi tushuncha va tasavvur hosil bo`ladi. Shu bilan birga
o`quvchiga ham qiziq, ham oson bo`ladi. Deylik “是shi” fe`lini ingliz tilidagi
“to be” bilan taqqoslash orqali tushuntiriladi. Hozirda ingliz tilini o`rganishga
alohida e`ribor berilayotganini inobatga oladigan bo`lsak, bu metod juda dolzarb
va ahamiyatli hisoblanadi. ”笔画” va ”笔顺” qoidalarini o‘rgatish
qanchalik muhim bo‘lmasin, iyerogliflarning paydo bo‘lishi va kelib chiqishi
haqida ham ma’lumot berib o‘tish yanada muhimroq omil sanaladi. [ 7 , 88 ] Masalan, “是”fe`lining xitoy tilida qo`llanilishi
birmuncha osonligi, ingliz tilidagi “to be” ning “is, was, are” shakllari xitoy
tilida birgina ” 是 ” bilan berilishi o`quvchilarga ta`kidlanadi. Shunda
o`quvchilardagi “xitoy tilini o`rganish qiyin ekan” degan asossiz havotirni oldini
olgan bo`lamiz. Yoki “能” va “会” fe`llarini ingliz tilidagi “can” fe`li bilan
taqqoslash orqali misollar keltirish ham aynan maqsadga muvofiqdir.
3. 语素教学法. So`zdagi har bir morfemani alohida tushuntirish metodi. Bu
metod yangi so`zlarni xotirada yanada mustahkam muhrlanib qolishiga yordam
beradi. Har qanday so`z turkumiga xos so`zlarni bu metodni qo`llab tushuntirish
mumkin.Bunga ko`plab misollar keltirish mumkin. Soddasidan boshlaymiz. Masalan, o`quvchilarimizga ilk o`rgatiladigan so`zlardan biri bu “汉语” so`zidir. Bu so`z “汉语课堂教学技巧” kitobida quyidagicha tushuntirilgan: “汉 han, 汉语的汉, 点, 点, 提, 横撇, 捺, 这个字念 汉… “语, 左边一个言字旁,右边上边的是三、四、五的五, 下边是一个口,这语语言的语…”
4. 图 片 展 示 法. Kartochkalar yordamida tushuntirish metodi. Bunday
metodni asosan ot so`z turkumiga oid so`zlarni tushuntirishda, boshlang`ich
guruhlarda qo`llasak birmuncha qiziqarliroq va maqsadga muvofiq bo`ladi.
Albatta o`quvchi endigina xitoy tilini o`rganishni boshlagan payt, unda ozgina
qo`rquv va hayajon bo`lishi tabiiy. Bunday paytda uni qiziqtirish o`qituvchining
zimmasidagi majburiyatdir. Hozirda rangli rasmlar bilan tayyorlangan
kartochkalar xitoy tilini o`rgatayotgan har bir o`quv dargohida ko`plab topiladi.
Shunday ekan nima uchun ulardan unumli foydalanmaslik kerak? Masalan,
kartochkadagi “苹 果 olma” rasmini ko`rsatsak, birinchidan o`qituvchiga
ortiqcha gapirib o`tirishning hojati ham qolmaydi. Ikkinchidan, darsda ona tilini
qo`shmasdan ko`proq xitoy tilida gapirish imkoniyati bo`ladi. Uchinchidan,苹