Muqaddima

AB0 tizimi. K.Landshteyner qon guruhlarini o‘rganib, 1901-yilda AB0 tizimini kashf 
etdi. U odam eritrotsitlarini antigen xususiyatlariga ko‘ra 4 ta guruhga bo`ldi. 0 (I) guruh 
eritrotsitlarida A, B antigenlar (agglyutinogenlar) yo‘q. Ammo bu odamlarning qonida 
anti-A va anti-B antitelolar bor. Bu antitelolar α- va β-agglyutininlardir. 
A (II) guruh eritrotsitlarida A-agglytinogen, shu guruh plazmasida β-agglyutinin 
uchraydi. 
B (III) guruh B- agglytinogen, α- agglyutininga ega. 
AB (IV) guruhda A va B- agglytinogenlar bor, ammo α- va β-agglyutininlar 
uchramaydi. 
Markaziy Ovrupo mamlakatlarida odamlarning 40% 0 (I) guruhga mansub, A (II) 
guruhi ham 40% ga yaqin, B (III) guruh – 10% ga yaqin, AB (IV) guruh taxminan 6%. 
Aksari odamlarning eritrotsitlarida (85%) yana bir omil bor. Uni birinnchi marta 
K.Landshteyner va I.Viner 1940-yilda makakus rezus maymuni qonidan topishgan va 
rezus-faktor deb atashgan. Unga ega bo`lgan odm qoni – rezus-musbat qon, mazkur omil 
bo`lmagan rezus-manfiy odamga quyilsa, rezus-manfiy odam qonida anti-rezus 
agglyutininlar hosil bbo`ladi. Shu rezus-manfiy odamga rezus-musbat qon ikkinchi marta 
quyilsa, rezus-musbat eritrotsitlar anti-rezus agglyutininlar ta‘sirida agglyutinatsiyaga 
uchraydi, qon kichik qon tomirlarga tiqilib qoladi va hayot uchun xavf tug‘diradi. 
Rezus-faktor bilan bog‘liq bo`lgan ikkinchi ko‘ngilsiz hol ona bolan homila o‘rtasida 
rivojlanishi mumkin bo`lgan rezus-kelishmovchilik. Agar rezus-musbat erkakdan rezus-
manfiy ayol homilador bo`lsa (bunday nikohlarning ehtimolligi 50% ga yaqin), homilaga 
rezus otasidan o‘tishi mumkin. Uning eritrotsitlaridagi rezus-antigen yoidosh orqali 
homilaga o‘tadi. Rezus-faktorga qarshi ona qonida anti-rezus agglyutininlar paydo 
bo`ladi. Ular ham ham yoidosh orqali homila qoniga o‘tadi va homila eritrotsitlarini 
agglyutinatsiya va gemolizga uchratadi. Agar anti-rezus agglyutininlar konsentratsiyasi 
yuqori bo`lsa, bu jarayon kuchayib ketib, homilani halokatga olib kelishi mumkin. 
Rezus-kelishmovchilik unchalik kuchli bo`lmasa, gemoliz natijasida bola sariqlik bilan 
tug‘iladi. Uning terisini va shilliq pardalarini gemoglobindan ko‘p miqdorda hosil 
bo`lgan bilirubin sariq ragga bo‘yaydi. 
Agar rezus-manfiy ayol rezus-musbat erkak bilan turmush qurgan bo`lsa, bu holatning 
oldini olish choralarini ko‘rish kerak. 
Agglyutinatsiya rivojlanishini o‘rganish natijasida qon quyishning ikkita asosiy sharti 
shakllandi: 1) quyiladigan qon tanlashda donorning (qon beruvchi odamning) 
agglyutinogenlari retsipiyentning (qon oluvchi odam) qonida bir nomli agglyutininlar 
bilan uchrashmasligini ta‘minlash zarur; 2) donorning agglyutininlari hisobga olinmaydi, 
chunki oz miqdorda (200-500 ml) qon quyilganda, qonning plazmasi retsipiyent qonida 

---

132 
ko‘p marta suyulib ketadi (suyulish qoidasi). Agglyutininlar konsentratsiyasi keskin 
kamayadi va ular retsipiyent eritrotsitlarini agglyutinatsiyaga uchrata olmaydi. 
Bu qoidalarga rioya qilinganda, I guruh qonni birinchi va boshqa uchta guruhga 
quyish mumkin. II guruhga mansub qonni ikkinchi va to‘rtinchi guruhga, III guruh qonni 
uchinchi va to‘rtinchi guruhga quyish mumkin. 
Keyingi yillarda faqat bir guruhga mansub qonni quyishga o‘tish taklif qilinda. 
Buning sabablaridan biri shuki, ko‘p miqdorda qon quyilganda (4-5 l), donorning 
agglyutininlari 
suyulmaydi 
va 
retsipiyent 
eritortsitlarini 
agglyutinatsiyalaydi. 
Ikkinchidan, I guruh qoniga ega bo`lgan shaxslarning 10-20% ida anti-A va anti-B 
agglyutininlar borligi aniqlandi. Bularning qoni boshqa guruhlarga quyuilganda 
gemotransfuzion shok rivojlanib, halokatga olib kelishi mumkin. Bu xavfli holatning 
rivojlanish mexanizmi quyidagicha: eritrotsitlar bir-biriga yopishib qoladi, ulardan 
tromboplastin ajralib, tomirlarda qonni ivitadi va tomirlardan qon o‘tmay qoladi. 
Hozirgi vaqtda qon quyish qoidalarini shunday ta‘riflash mumkin: 
1) donor va retsipiyent qoni bir guruhga mansub bo`lishi kerak; 
2) rezus-manfiy odamga rezus-musbat qonni quyish mumkin emas; 
3) bir donorning qonini muayyan retsipiyentga qayta quyishdan voz jechish kerak.