Muqaddima

ME’DANING HARAKAT FAOLIYATI 
Me‘daning silliq muskullari uning harakatlarini yuzaga chiqaradi. Bu harakatlar 
tufayli iste‘mol qilingan ovqat me‘da shirasiga aralashadi, pilorik qism tomon siljiydi va 
oz- ozdan o
‘
n ikki barmoq ichakga o‗tadi. 
Ko
‘
p: ovqat yeyilgandan keyin ma‘lum vaqtgacha kengayib ketgan me'da harakatlari 
juda sost bo'ladi. Bir oz vaqt o
‘
tgach, me‘da motorikasi kiichaya boshlaydi. Odatda 
harakatlar me‘daning qizilo'ngachga yaqin sohasidan boshlanib, pilorus tomon tarqaladi 
Muskullarning qo'zg‘alishi va qisqarishi kardial sohada joylashgm me‘da harakatlari 
ritmining yetakchisi faoliyatiga bog'liq. 
Ballonografik usulda qayd qilingan me‘da harakatlarining egri chizig'ida uch turdagi 
qisqarish to`lqinlari tafovut qilinadi. Birinchi turdagi oddiy toiqinlar juda kichik 
amplitudaga ega bo`lib, 5—20 s davom etadi. Ikkinchi turdagi toiqinlar amplitudasi 
kattaroq, iilar hosil qilgan bosim 10—20 mm s. u. ga yetadi. Bu to`lqinlar 12—60 s 
davom etadi. Bu ikki turdaga toiqinlar me‘da muskullarimng bosqichli harakatlarini 
ifodalaydi. Bulardan tashqari, tonik qisqarishlar ham kuzatiladl 
Me‘daning pilorik qismi uchun ucliinchi turdagi qisqarishlar xos. Bu qisqarishlar 
me‘da tonusining ortib, pasayishini ifodalaydigan toiqmlar bo‘ lib, anclia yuqari 
amplituda va chastotaga ega. Ular me'da bo‗shlig‘idagi bosimning ‗0—60 mm s. u, 
gacha ko
‘
tarilishini ta‘minlaydi. 
Birinchi va ikkinchi turdaga qisqarishlar ovqatni shiraga aralashtirsa, uchinchi turdagi 
qisqarishlar ximusni sekin-asta me‘dadan ichakka o'tishini ta‘minlaydi Me‘da 
harakatlarini ham nerv va gumoral mexanizmlar boshqaradi Parasimpatik nerv tizimi 
ta‘sirida me‘daning harakat faoliyati kuchayadi: qisqarishlar chastotasi va kudu ortadi, 
qisqarishlarning me‘da bo'ylab o'tish tezligi oshadi, mtijada ximusning ichakka o'tishi 
jadallashadi. Ammo, adashgan nerv ovqat yeyilgandan keyin me‘daning bo
‘
shashib 
ketishida ishtirok etadi. Yog‘li ovqat iste‘mol qilgandan keyin yuzaga chiqadigan me‘da 
motorikasining tormozlanishi ham o‘n ikki barmoq ichakdan adashgan nerv orqali sodir 
bo'ladigan refleksdir. Demak, me‘da motorikasini kwhaytimvchi va tormozlovchi 
efferent impulslar adashgan nerv tolalari orqali o'tadi. 
Simpatik nerv tizimi me‘da harakatlarini tormozlaydi, Me‘da motorikasini 
tormozlovchi va rag'batlantimvchi reflekslar turli retseptorlarning qo
‘
zg
‘
alish natijasida 
yuzaga chiqadi. Hazm tizimining me‘dadan yuqoridagi qismlaridagi retseptorlarning 
qo'zgalishi, odatda, me‘da harakatlarini kuchaytiradi; me‘dadan distalroq joylashgan 
retseptorlarning kuchli qo'zg'alishi me‘da motorikasini tormozlaydi. Bu refleksSammg 
reflektor yoylari markaziy nerv tizimining turli qismlarida hamda chetdagi tugun va 
chigallarda ulanadi. - 
Gumoral omillardan me‘da motorikasiga bir qator hazm tizimi gormonlari kuchli 
ta‘sir korsatadi. Gastrin, serotonin, motilin va insulin me‘da harakatini kuchaytirsa, 
sekretin
?
xoletsistokinin-pankreozimin va ba‘zi peptidlar ularni tormozlaydi, 
Ovqatning qaytadan toiiq ishlanishi va undagi moddaSaming o'zlashtmlislii uchun 
ximusning o
‘
n ikki barmoq ichakka oz-ozdan o
‘
tishi muhim. Bu shart; maxsus piloro- 

---

187 
duodenal refleks orqali bajariladi. Nahorda pilorik sfmkter ochiq bo‗ladi Xlorid kislotaga 
aralashgan ovqatning bir qismi ©3n ikki barmoq ichakka o
‘
ti$hi bilan. u yerdagi ishqoriy 
muhit kislotalikka aylanadi. Bu pilorik sfmktemi reflektor yo‗l bilan berkitadi Ichakka 
ajraluvchi me‘da osti bezi shirasi, o
‘
t-safro va ichak shirasidagi ishqorlar me‘dadan 
o
\
tgan xlorid kislotani neytrallaydi va muhitni yana ishqoriy qiladi, Зфтйшн berkitgan 
refleks so
`
nib
`
u ochiladi va ximusning yana bir qismi o‗n ikki barmoq ichakka o
`
tadi. 
Bu reflsksdan tashqari, ximusning ichakka o'tishi uchun me‘da muskullari qisqarishi 
tufayli yuzaga chiqadigan me‘da va ichak bo
`
shliqlaridagi bosimlar o
‘
rtasidagi farq, 
ovhatning yumshoq-qattiqligi, ichakka oldin o‗tgan ovqat moddalarning parchalanish 
tezligi va boshqa omillar ahamiyatga ega.