Muqaddima

NEYRON VA GLIAL HUJAYRALAR FIZIOLOGIYASI 
 
Neyron nerv tizimining asosiy faoliy birligidir. Odamning miyasida 25 milliardga 
yaqin neyronlar mavjud. Periferik nerv tizimiga kiruvchi tugunlarda nerv hujayralar soni 
25 million chamasida. Neyronlar bir-biridan o‘z shakli va katta-kichikligi bilan faarq 
qiladi. Ammo, u qaysi shaklda va kattalikda bo`lmasin, tuzilishi bo‘yicha to‘rt qismga 
bo`linadi. Neyronlarda tana (soma), dendritlar, akson va aksonning sinapsoldi oxirgi 
tarmoqlari tafovut qilinadi (12 rasm). 
Neyron tanasida yadro, ribosomalar, endoplazmatik retikulum, Golji apparati, 
mitoxondriyalar joylashgan. Bu organellalar hujayraning hayotiy faoliyatini ta‘minlaydi. 
Bundan tashqari, neyron tanasida murakkab yuqori molekulyar moddalar sintezlanib, 
dendritlar va akson bo‘ylab o‘tkaziladi. 
Neyron tanasidan odatda bir nechta dandrit va bitta akson boshlanadi. Dendritlar 
kalta, ammo ko‘p va sershox bo`lganidan, membranasi ancha katta yuzaga ega. Bu 
membranada juda ko‘p sinapslar joylashgan. Dendritlarning asosiy ishi ta‘sirotlarni qabul 
qilish va paydo bo`lgan impulslarni somaga o‘tkazishdan iborat. Akson esa nerv 
impulslarining somadan ishchi a‘zoga yoki boshqa neyronlarga yetkazilishini 
ta‘minlaydi. 
Dendritlar ta‘sirotlani qabul qilishga ixtisoslashgan. Shuning uchun oxirgi tarmoqlari 
membranasida ma‘lum kimyoviy moddalarga sezgir maxsus oqsil moddalar – 
retseptorlar ko'p. Tuzilishi ancha murakkab bo`lgan maxsus retseptorlar ham uchraydi. 

---

36 
12-расм. Нейршг тузилиши. 
1— тана Ссома), 2—аксон, 3—дендритлар, 4—миелйн парда, 5—Ранвье 
бўталмаси, 6—ядро, 7—микронайчалар, 8—митохондрия, 9—аксо-сома- 
тик сивапс ва сйнаяс пуфакчалари-, 10—оошқв нейроншшг аксоняари, 
11— аксо-аксонал синапс, 12—Гсльжи аппарати
.
Aksonlarning oxirgi tarmoqlarida maxsus organellalar – sinaptik pufakchalar mavjud. 
Pufakchalarda qo‘zg‘alishning o‘tkazilishini ta‘minlovchi moddalar – vositachilar 
(mediatorlar) bor.