Muqaddima


Download 4.57 Mb.
Pdf ko'rish
bet230/264
Sana03.11.2023
Hajmi4.57 Mb.
#1743031
1   ...   226   227   228   229   230   231   232   233   ...   264
Bog'liq
Normal Fiziologiya Qodirov

PROPRIORETSEPTORLAR 
Vaziyatni, harakatni va kuchni sezishni ta‘minlovchi ret septorlar muskullarning 
o'zida, paylarda va bo

gin xalta- chalarida joylashgan. Bu proprioretsqptorlarga muskul 
duklari, Golji tanachalari va bo'g‘in retseptorlari kiradi. 
Muskul duklari. Barcha muskullarda boshqalariga nisbatan ingichka va kalta tolalar 
bor. Bu tolalar kichik guruhlar tarkibida biriktiruvchi to'qimadan iborat kapsulaga 
o'ralgan. Shakliga ko'ra, ular muskul duklari, deb ataladi (70- rasm). Kapsula ichidagi 
muskul tolalar intrafuzal tolalar deyiladi. Muskulning asosiy massasini tashkil qilgan 
oddiy tolalar ekstrafuzal yoki ishchi tolalardir. Yakka intrafuzal tola markaziy qism — 
yadro xaltachasiga va qisqara oladigan ikkita uch qismdan iborat Muskul duklarining har 
biriga, uning yadro xaitachasi qismiga yo

g

on, diametri 10-20 mkm (I tipga oid) mielinli 
tola va qon tomirlar kirgan. 
70- rasm. Muskul duki. 
1—skelet 
muskullarini harakatlantiruvchi tola;
2—muskul dukining chet qismi; 
3—duk 
xaitachasi; 
‗ —dukning yadrosi; 
5—dukdan boshlangan afferent tolala; 


267 
6— intrafuzal muskul tolalarini nervlovchi gamma-efferent tola; 
7—muskul fassiyasi. 
Dukning ichida mielinli yo‗g‗on tola bo`linib, intrafuzal tolalar atrofida tarqaladi. 
Nerv tolasining shoxchalari intrafuzal muskul tolasining markaziy qismi atrofida bir 
necha marta o'ralib, annulos- piral oximi hosil qiladi. Bu oxirlar muskul duklarining 
birlamchi sezgir oxirlaridir. 
Ba‘zi muskul duklarini II turga oid ingichka (diametri ‗—12 mkm) afferent tolalar 
ham nervlaydi. Ularning oxirlari 
intrafuzal tolaning yadro qismida emas, balki periferik qisqamvchi qismlarida tugaydi. 
Ekstrafuzal va intrafuzal muskul tolalari motoney- ronlar tomonidan ham nervlangan. 
Motor tolalarda amotmeyronlarning aksonlari sinaps hosil qiladi, intrafuzal muskul 
tolalarni esa y- efferentlar nervlaydi. 
Intrafuzal tolaning bir uchi ishchi muskul tolalariga, ikkinchi uchi esa muskul payiga 
yopishadi. Muskul duklari deyarU barcha ko

ndalang targ‘il muskullarda uchraydi. 
Ularning soni muskulning katta-kichikligiga va bajaradigan ishiga bog‘liq. Odam 
muskullarida ‗0 dan 500 taga cha muskul duki bo`lishi mumkin. Duklarning zichligi (1 g 
muskul massasidagi soni) aniq va nafis harakatlari bajaradigan muskullarla yuqori. 
Masalan, odam ko

z sohhasining to

gri muskuli 0,37 g. Unda ‗7 muskul duki yoki bir 
grammida 130 duk bor. Katta va nisbatan qo

pol harakatlarni bajaradigan yelkaning uch 
boshli muskulida duklar soni bir grammda faqat 1,‘. 
Pay a‘zolari (Golji tanachalari). Issiqqonli hayvonlarda muskul tolalarining payga 
o

tgan qismida maxsus retseptorlar — pay yoki Golji a‘zolari borligi aniqlangan. Ular 
o'ntacha ekstrafuzal muskul tolalarining davomi bo`lgan pay tolalaridan iborat bo`lib, 
biriktiruvchi to

qimadan hosil bo`lgan umumiy kapsula bilan qoplangan. Goldji a‘zosini 
diametri 10—20 mkm, miyelinli bitta yoki ikkita afferent nerv tolasi nervlaydi. Bu tola 
pay a‘zoga o

tib, anchagina shoxlarga bo`linadi va pay tolalarda tugaydi. 
Pay a‘zolarning soni muskul duklarnikidan binnuncha oz:100 muskul dukiga 50—80 
pay a‘zosi to

g

ri kelsa kerak. 
Bo

g

in retseptorlari. Bo

g

in xaltalarida uning holati o

zgarganda va harakat qilganda 
qo

zg

a!adigan retseptorlar topilgan. Tuzilishi uncha yaxshi o'rganilmagan. Bo

g

in 
retseptorlari, deganda birinehi galda Ruffini nerv oxirlari ko

zda tutilishi kerak. Bulardan 
tashqari, bo'gin xaltasida Pachini tanachalariga o'xshagan tanachalar ham ko

p. 
Ko'rsatilgan retseptor tuzilmalar miyelinli afferent tolalar bilan ta‘minlangan. Bu 
retseptorlarning deyarli yarmini bukilish ta‘sirida qo

zg‗alsa, ikkinchi yarmmi yoyilish 
qo"zg

atadi. 

Download 4.57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   226   227   228   229   230   231   232   233   ...   264




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling