Muqaddima

PARASIMPATIK NERV TIZIMI 
Avtonom nerv tizimi bu qismining tuzilishi deyarli simpatik tizimniki kabi. Uning 
ham markaziy va tashqi tuzilmalari mavjud, qo‘zg‘alish ishchi a‘zoga ikki neyronli yoi 
orqali yetib boradi. Ammo parasimpatik tizimning o‘ziga xos xususiyatlari ham bor. 
Birinchidan, bu tizimning markazlari bosh va orqa miyada bir-biridan va simpatik 
markazdan uzoqdagi sohalarda joylashgan. Ikkinchidan, tanada parasimpatik tizim ta‘sir 
o‘tkazadigan doira ancha tor. Ba‘zi a‘zo va to‘qimalar, masalan bachadon, MNT, qon 
tomirlarning deyerli hammasi parasimpatik nervlanishga ega emas. 
Parasimpatik tizimning markaziy tuzilmalari o‘rta, uzunchoq va orqa miyada 
joylashgan (27-rasm). O‘rta miya (mezensefal) qismining yadrosi Silviy suv yo`lining 
tubida bo`lib, ko‘z muskullariga, so`lak va ko‘z yosh bezlariga uch juft bosh nervlar 
tarkibida preganglionar tolalar yo`llaydi. Bu tolalar ko‘zni harakatlantiruvchi, yuz va 

---

86 
til-halqum nervlar tarkibida kipriksimon, quloq, til osti va tannglay tugunlariga yetib 
keladi va postganglionar neyronlarning tana va dendritlarida sinapslar hosil qiladi. 
Uzunchoq miyadagi (bulbar) markazdan chiqqan preganglionar tolalar bo‘yin, 
ko‘krak va qorin bo‘shliqlaridagi a‘zolarga sayyor nerv tarkibida o‘tadi. 
Parasimpatik tizimning dumg‘aza bo`limi orqa miyaning uchta dumg‘aza 
segmentidagi yon shoxlarda joylashgan. Bu yerdan tolalar chanoq nervi tarkibida chanoq 
a‘zolariga yoi oladi. 
Parasimpatik tizimning afferent yollari sayyor nerv tolalarining ko‘p qismini tashkil 
qiladi. Bu tolalarga aloqador hazm, ko‘krak va qorin bo‘shlig‘idagi a‘zolardagi 
retseptorlar mexanik, harorat va og‘riq paydo qiluvchi ta‘sirotlarni sezadi, pH va 
elektrolitlar tarkibi o‘zgarganda qo‘zg‘aladi. Qon bosimo barqarorligini saqlashda aorta 
ravog‘idagi va karotid koptokchalardagi parasimpatik markazlar bilan bog‘langan 
retseptorlarning ahamiyati juda katta.