Muqaddima

 
XUSUSIY FIZIOLOGIYA 
 
ICHKI MUHIT SUYUQLIKLARI FIZIOLOGIYASI 
 
Yuqori darajada rivojlangan hayvonlarning hujayralari ular protoplazmasida va 
atrofidagi suyuqlikda harorat, bosim, vodorod ionlari miqdori, oziq moddalar, kislorod 
va boshqa moddalar miqdori nisbatan doimiy bo`lgandagina faollik ko‘rsatishi mumkin. 
Bu sharoitni yuzaga chiqishi qon, to‘qima suyuqligi, limfa va boshqa biologik
suyuqliklarning doimiyligini ta‘minlovchi murakkab gomeostatik mexanizmlarga 
bog‘liq. 
Gomeostaz tushunchasi shakllanishida, gomeostatik mexanizmlarni tekshirishda Klod 
Bernar, Uolter Kennon, L.S.Shtern va boshqalarning xizmati katta. 
Ichki muhitning doimiyligini saqlab turishda juda ko‘p a‘zo va jarayonlar ishtirok 
etadi. Ulardan birinchi galda, teri, shilliq pardalar, buyraklar, o‘pka, jigar, taloqni aytib 
o‘tish mumkin. 
Asosiy ichki muhit suyuqliklari bo`lmish qon, to‘qima suyuqligi, limfa, endolimfa va 
perilimfa hamda boshqa biologik suyuqliklar (orqa miya, bo‘gin, plevra suyuqligi) 
tarkibida sezilarli tafovut bor. Organizmning ichki to‘siqlari ana shu tafovutni saqlab 
turadi. Bularga gistogematik, gematoensefalik va gematokoxlear to‘siqlar kiradi. 
Ichki muhit suyuqliklari ichida eng muhimi qon hisoblanadi. Boshqa suyuqliklar 
qondan hosil bo`ladi, qon va boshqa suyuqliklar o‘rtasida doimiy ravishda almashinuv 
sodir bo`lib turadi. 
 
QON TIZIMI 
 
Har qanday tizim bir nechta tarkibiy qismdan tashkil topgani kabi qon tizimiga ham 
quyidagilar kiradi: 1) qonning o‘zi; 2) qon yaratilishini ta‘minlaydigan tuzilmalar: 3) 
qonning yemirilishida ishtirok etuvchi a‘zolar: 4) qon hosil bo`lishi va yemirilishini 
boshqaruvchi mexanizmlar. 
Umurtqali hayvonlarda qon hujayralari asosan suyak ko‘migida hosil bo`ladi. 
Eritrotsitlarning yemirilishi, ulardagi temirdan qayta foydalanish va gemoglobin sintezi 
ham ko‘mikda sodir bo`ladi. Qarib qolgan eritrotsitlarning qondan ajratib olinishi va 
ularning qayta ishlanishi taloq faoliyatiga bog‘liq. Limfa tugunlarida oq qon tanachalari 
rivojlanib yetiladi. Bu jarayonda taloq va timus ham ishtirok etadi. 
Qon tizimi faoliyatini boshqarishda maxsus gumaral omillar – eritropoetinlar, 
leykopoetinlar va trombopoetinlar katta ahamiyatga ega. Nerv tizimi ham bu jarayonda 
ishtirok etadi. 

---

116 
Demak, qonning o‘zi, qon yaratilishini ta‘minlovchi ko‘mik, limfa tugunlari, taloq va 
timus; qon hujayralari yemirilishini yuzaga chiqaradigan taloq, ko‘mik; bu tizim 
faoliyatini boshqaruvchi nerv va gumoral omillar qon tizimini tashkil qiladi.