Мураккаб тишли механизмлар

14.2-расм

Б у механизмни олдингисидан фарқи шундаки, унинг ҳамма тишли ғилдираклари бир қаторда бўлади, яъни, бу – бир қаторли тишли механизм. Бу механизмнинг кинематик масаласини ечиш учун (14.3) формуладан фойдаланамиз:

Бироқ, механизм схемасидан кўриниб турибдики, 2 ва 3 звенолар блок-шестерня бўла олмайди, улар битта тишли гардишга эга, яъни z₂ қ z'₂, z₃ қ z'₃. Шунинг учун, қисқартирилгандан сўнг ҳосил қиламиз:

Формулага қараганда, механизмнинг узатиш нисбати қийматига оралиқ тишли ғилдираклар таъсир кўрсатмайди, бу қийматга фақат бир қаторда жойлашган биринчи ва охириги ғилдираклар таъсир кўрсатади. Шу сабабли оралиқ ғилдиракларни бундай механизмда паразитар дейилади. паразитар тишли ғилдираклар узатиш нисбатининг ишорасини ўзгартириш мақсадида (айланиш йўналишини ўзгартириш) ёки механизмнинг кириш ва чиқиш ғилдирак ўқларининг масофаси катта бўлганда фойдаланилади.

Бу механизмни кўриб, кинематик ҳисоблаш учун умумий хулоса чиқариш мумкин: агар кинематик занжирда бир қаторда бир қанча тишли ғилдираклар жойлашган бўлса, у ҳолда узатиш нисбати қийматига бу қаторда жойлашган фақат биринчи ва охириги ғилдиракларнинг тишлар сони таъсир этиб, оралиқ ғилдирак эса (паразит) фақатгина узатиш нисбати ишорасига таъсир қилади.

Баъзи бир ғилдиракнинг ўқлари қўзғалувчан мураккаб
тишли механизмлар (планетар механизмлар).

14.3-расмда оддий планетар механизм схемаси келтирилган. 1 тишли ғилдирак ва Н звено қўзғалмас нуқта атрофида айланиши мумкин. Н звенода ва 1 ғилдирак билан илашмага кирувчи, 2 тишли ғилдиракнинг айланиш маркази ётади.
1 ва Н звенолар бир бирига боғланган ҳолатда, яъни, бир хил ёки қарама-қарши йўналишда, ҳар хил тезликда айланиши мумкин. Механизм ишида 1 ғилдиракда юмаланувчи 2 ғилдирак мураккаб ҳаракатланади. Звено ҳаракати қуёш системасидаги планеталар ҳаракатига ўхшаб кетади, шунинг учун 1 звенони қуёшли ғилдирак, 2 звенони сателлит, Н звенони эса – водило дейилади.
қуёшли ғилдирак ва водило – бу кириш звенолари, чиқиш звеноси эса сателлит ҳисобланади. Мураккаб ҳаракатланувчи сателлитдан фойдаланиш, ишчи ёки ёрдамчи машина органларининг юритмаси учун қийиндир.