Muratbay Nızanov shıǵarmalarında baǵınıńqılı qospa gáptiń qollanılıwı Jobası: Kirisiw

1.2. Bayanlawısh baǵınıńqılı qospa gáplerdiń qollanılıwı
Geyde baslawısh baǵınıńqı gáptiń quramında baslawısh xızmetindegi siltew almasıǵı qollanılmay keliwi de múmkin, biraq, onıń ornı gáptiń mazmunınan belgili bolıp turadı. Mısalı: Kimde-kim miynet etse, haqı aladı.
Bas gáptiń quramında bayanlawısh xızmetinde qollanılǵan siltew almasıǵınıń mánisin túsindirip kelgen baǵınıńqı gápke bayanlawısh baǵınıńqı gáp delinedi.
Bas gáptiń bayanlawıshı xızmetinde, kóbinese sol, sonda, sonday, sonsha, sonshelli siltew almasıqları tiykarındaǵı qatnaslıq sózler qollanıladı hám bayanlawısh baǵınıńqı gáp bas gápten keyin keledi.
Mısallar:

1. 
   Biraq jegisi kelip edi, sonda, kókiregi qurǵır jeńislik bermedi.
   
2. 
   Ózlerine bári jetip turǵanı sonshelli, basqanı oylay ma bular.
   
3. 
   Olar qapshıqtı mashinnan tartıp alǵanı sol, qapshıq gúrp etip jerge tústi.
   
4. 
   Sonday tártipli, sonday ádepli.
   
5. 
   Lekin Aqshagúldiń eńsesinde bir tikeyip turdı da, soń áste qasında otırdı.
   
6. 
   Qudanıń jaratqanı sol, tábiyatımnan bosalańlaw bolıp, bul shańaraqtıń barlıq girtikarı ananıń moynında edi.
   
7. 
   Alǵan adamǵa tek aǵashları kerek eken, sol kúnleri basındaǵı aq tereklerin, polın, saz aǵashın, áymek-qapısın buzıp ashıp ketti.
   
8. 
   Ol waqıtları hár bazar bir kilo gósh ákelip, sol turısına qazanǵa salatuǵın edi.
   
9. 
   Biraq, jumısta júre ber, sonda hám aylıǵıńdı, hám dem alıs pulıńdı alasan.
   
10. 
    Saqbaydıń bir ózi emes, sonsha adam bar.
    

Bas gáptiń quramında tolıqlawısh xızmetinde qollanılǵan siltew almasıǵınıń mánisin túsindirip kelgen baǵınıńqı gápke tolıqlawısh baǵınıńqı qospa gáp delinedi.

Baǵınıńqı gáp bas gáp penen qatnaslıq sóz arqalı baylanısıp kelgende, baǵınıńqı gáptiń bayanlawıshı shárt meyildiń -sa/-se formalı túri yáki -ıw/iw formalı atawısh feyilge kerek sóziniń dizbeklesip keliwi arqalı bildiriledi. Mısallar:

1. 
   Birew ólip atırsa, bul óziniń awqatınıń tilegin júrse..
   
2. 
   Ya arzan ketiwiń kerek, ya aralap satasań.
   
3. 
   Mal da bolsa tazalıqtı biletuǵın bolıwı kerek, geyde qorasına barmay qalǵan qoylar usı Nurjannıń atasınıń qorasınan tabıladı.
   
4. 
   Onı muhabbat dep oylayın deseń ersi, demeyin deseń, qızǵanısh sezimi olardıń náreste júregin qalay biylep alǵanın basqasha táriyiplew múmkin emes.
   
5. 
   Eger usı rette de Nurjannıń qolı bolsa, onıń menen qaytıp sóylespeymen.
   
6. 
   Ol qansha qashqaqlasa da, bunıń atınıń Aqshagúl ekenin, birinshi awıldan qatnap oqıytuǵınlıǵın bilip aldı.
   
7. 
   Búgin qattı sóylesem, erteń jumsaq sóylewimen táme etedi.
   
8. 
   Ol endi Saqbay haqqında oylamayın dese de Saqbaydıń óziniń, doslarınıń aytqan gáplerinen awıldaǵı Esen degen baslıqtıń balası ekenin bilip aldı.
   
9. 
   Usı rayonǵa qanday jańa markada avtomobil kelse, dáslepkisin bular alatuǵının da aytıp qoydı qopallanıp.
   
10. 
    Biraq kewlinde muhabbat sezimi oyandı, ushqın tústi, endi onı kúlge bekitpey úrlewim kerek, úrlegende de qattıraq úrlewim kerek, dep túsingen edi Aqshagúldiń oylawınsha.
    
11. 
    Paxta teretuǵın mashin aydaysań dep atır, aǵama járdemshi bolıp, sonı ońlasıp qayttım.
    
12. 
    Úshinshi kúni aqırı bardı, barsa, partasınıń ústinde bir xat turǵan eken.
    
13. 
    Dáslebinde oqımayman dep ózin biraz uslasa da, aqırı erkine kúshi jetpedi, oqıdı.
    
14. 
    Saqbay qońıraw etip aytıp qoyǵan bolıwı kerek, bul jerde onı kóp irikpedi.
    
15. 
    Jurtqa bildirmese de, bir-biriniń ashıqlıǵın ishley, júregi menen sezinetuǵın edi.
    
16. 
    Qazannan qara nárse joq, jeseń qarın toydırar.
    
17. 
    Bir sózin esitsem, bir sózin esitpeymen.
    
18. 
    Bir-eki kórpesheniń basın baslap, qızına jol-joba kórsetip bergeni bolmasa, eki arshanıń ústindegi júkti bir qoldan shıǵarǵan usı qız.
    
19. 
    Qaytadan kireyge jay izlewi kerek, óytip júriwge ekewiniń de qolı tiymeydi.
    
20. 
    Ata balası teńlikke kónse de, kemlikke kónbeydi.
    
21. 
    –Nurniyaz sen ataqlı paxtakeshseń, ordenli mexanizatorsan, Nurjan ata jolın quwıw kerek,- dep ıńǵırıwlap-ıńǵırıwlap jerge awdardı
    

Tolıqlawısh baǵınıńqılı qospa gáp eki qatnaslıq sózli bolıp kelgende, baǵınıńqı gáp bas gápten aldın keledi.

Baǵınıńqılı qospa gáp bir qatnaslıq sózli bolıp kelse, baǵınıńqı gáp bas gápten keyin keledi.
Geyde bas gáptiń tolıqlawısh xızmetindegi qatnaslıq sózi qollanılmay da keledi, biraq onıń ornı belgili bolıp turadı.