Мутахассисликка


Download 399.29 Kb.
bet14/16
Sana03.02.2023
Hajmi399.29 Kb.
#1150024
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16
Bog'liq
1 Саидбобоев З Мутахассисликка кириш 2006 1

Топшириқ ва саволлар:

  1. Магистрлик диссертациясининг мақсад ва вазифалари
    нималардан иборат?

  1. Илмий раҳбар ва оппонентлар.

  1. Магистрлик диссертациясининг натижаларидан қандай
    мақсадларда фойдаланиш мумкин?

Адабиётлар:

  1. Каримов И.А. Миллий мафкура ҳақида. -Т.: Ўзбекистон. 2000.

  1. Как вьшолнять, оформлять и зашишать дипломную работу.
    Методическиеуказания. -Ленинград., 1982.

  2. Магистрлик диссертацияси ҳақида методик кўрсатма. Тузувчилар:
    академик Мамадолимов А.Т., ф-м. ф. н. Турсунов И.Т. - Т.; 2000.

  3. Нормативнью документь! по реформированию системн вьюиего
    образования Республики Узбекистан. Часть I. - Т., 1998.




  1. Нормативнью материалм по оформлению диссертации и
    автореферата. Методические указания. -Т., ВАК РУз. 2003.

  2. Приложение №б к приказу Министерства вьюшего и среднего
    специального образования от 30.10.1998 г.

  3. Ўзбекистон Республикаси Олий Аттестация Комиссиясининг
    ахборотномаси. 1996, № 1-2.

  4. Aaronson S. Style in scientific writing. Current Contents. No. 2, 10
    January, 1977.

j


I
\

' - -
МУТАХАССИСЛИККА КИРИШ
ИЛОВАЛАР
ЁРДАМЧИ ТАРИХИИ ФАНЛАРНИНГ ҚИСҚАЧА ИЗОҲЛИ ЛУҒАТИ
АРХЕОГРАФИЯ (юнонча apxeo - қадимги, графо - ёзаман) - ёрдамчи тарихий фан бўлиб, қўлёзма манбалар хамда уларни қайта ишлаш усуллари ва улар-ни нашрга тайёрлаш билан шуғулланади. Тарихий манбалар биринчи мар-та Ғарбий Европада иашр қилинган (XV аср). Ўтмиш тарихий манбалари-нинг биринчи танқидий нашри XVI асрда пайдо бўлди. Ўзбекистон бир неча минг йиллик даврни ўз ичига олган бой археографик материаллар (тарихий хужжатлар, қўлёзма манбалар)га эга. Археографиянинг намуна-лари Ўзбекистон ФА Шарқшунослик институти, архив ва музейларда тўпланган.
ГЕНЕАЛОГИЯ (K>noH4&genealogia-шажара) ёрдамчитарих фанларидан бири. XVII-XVIH асрларда вужудга келган. Билимларнинг амалий сохаси, ша-жаралар тузиш, уруғ ва оилаларнинг келнб чиқиши, айрим шахслар та-рихи ва қаридцошлик алоқалариня ўрганади.
ГЕРАЛЬДИКА (лотинча heraldus - жарчи, геральд) - гербшунослик, XIX ас-рнинг иккинчи ярмида гербларни ўрганувчи ёрдамчи тарих фани сифа-тида шаклланган. Дастлаб ХШ-XIX асрнинг бирннчи ярмигача дворян, цех ва ер мулкларининг гербларини тузиш билан геральдлар шу* уллан-ганлар (геральдика атамаси шундан олинган). XIV асрдан бошлаб гер-бчилар устахоналари ташкил топган, унда мураккаб ва рангли герблар яратилган. Бора-бора уйлар, тарихий ёдгорликлар, давлат байроқлари, пуллар ва ҳарбий қуролларга герб суратларини тушириш расм бўлган. Геральдика моддий маданият ёдгорликларини ҳамда гербли ва рамзли ёзма манбаларни ўрганади ҳамда миллий анъаналар, ижтимоий хусуси-ятлар, мамдакатлараро иқтисодий ва маданий алоқаларни ўрганишда ёрдам беради. Археологик қазишлар Ўзбекистонда ҳам қадимдан муҳр-лар, тангалар ва буюмларга, шаҳар, давлат, уруғ ёки хунармандчидик уюшмаларининг герб суратларини тушириш кенг тарқалганлигини кўрсатади. Улар аждодларимизнинг иқтисодий ва ижтимоий ^аётини, турмуш маданиятини ва санъатини ўрганишга, давлатлар ва сулолалар тарихини ойдинлаштиришга хизмат қилувчи манбалардан биридир.
ДИПЛОМАТИКА (юнонча diploma - икки букланган ҳужжат) - ёрдамчи тарих фани бўлиб, тарихий хужжатлар ва ёзишмаларни ўрганади, Дипломатика XIV-XV асрларда илмий асосда ривожлаиа бошлади ва



<ИЛОВАЛАР>
бу жараён XIX асрга қадар давом этди. Ҳужжатларшшг ҳақиқий ба-ҳосини илмий асосда бериш усулларини XVII асрда Ж.Мабильон ишлаб чиққан.
XIX-XX асрларда ёзишма хужжатларнинг систематизация ва тадқиқ этишда янги боеқич очиб берди. Дипломатикада махсус тармоқлар: им-ператор ва қироллар ёрлиқлари дипломатикаси, папалар ёрлиқлари дип-ломатикаси, шахсий ҳужжатлар дипломатикаси шаклланди. Охирги гу-руҳи ушбу даврда анча ривожланди).
Ўзбекистонда асосий дипломатика хужжатлари Ўзбекистон Марка-зий Давлат Архиви ва ФА Шарқшунослик институтида тўпланган. КАРТОГРАФИЯ (ТАРИХИЙ К АРТОГРАФИЯ) - табиат ва жамиятдага хода-са, воқеаларнинг тарқалишини, уларнинг биргаликда ўзаро боғлиқлиги-ни (уларнинг вақтўтиши билаи ўзгаришини) картографик тасвир, образ-ли белги, моделлар воситаси билан тасвирлашни ва тадқиқ ҳилишни ўрга-нувчи фандир. Картография қадямги фанлардан бири бўлиб, бу фан тўғри-свда?и дастлабки таърифни (картография атамасисиз) мияодий II асрда яшаган олим Клавдий Птолемей берган.
Мазкур фая доирасида XVI асрнинг иккинчи ярмида Европада тариг-хий каргография илмий йўналиш сифатида шаклланди. Тарихий картет"-рафия ҳам иямий фан бўляб, у асосан тарихий картаяар ва атласлар ту-зиш, уларнинг услубиятинн ишлаб чпкмт билан шуғулланади. Картог-рафик усуднинг гарих фанида кенг қўлланилишн тарихий карталар, явги тарихия-географик монографиялар, мақолалар, дарсликдар, қўлланма-лар яратилишига олиб келди. Тарихий карталарда тарихий жараё1«ар, воқеа-ходисапар, тарихих! даврларни характерловчи омиллар, шунинг-дек, географик оқибатлар кўрсатиб ўтилади. Умумяй гарихий карталар бу жараёнларии янада тўшцроц. кўрсатншга, очцб беришга ^аракат қила-ди. Ўтган асрлар давомида тарихий карталарнинг турли хиллари шакл-яанди: тарихяй-иқтисодий, тарихий-сиёсий, тарихий-эгнографик, архео-логик, миллий-озодлик ^аракатлари, деҳцонлар қўзғолони, инқилобий ҳаракатлар, ҳарбий-тарихий, маданият тарихи бўйича карталар ва хрка-зо. Харихий карто1трафиянянг ривожланиши ҳар доим тарихий геогра-фияга боишқ бўлиб келган. 1579 йили А.Ортедий географик атлаега учта тарихий картадан иборат қўшимча тузди. А.Ортелийнинг бу қўшимчаси кейинчалик 1603 йили 38 та картадан иборат бўлган антик даврнинг гео-график атласини хузилишига одиб кедди.
XVII асрнинг иккинчи ярмида француз географлари Сансон ва Дю-валь атласларида ҳам тарихга оид карталар бўлими бор эди. XVIII аср охирида француз каргографи Ж.Б.Анвил томонидан тайёрлаяган тари-хий карталар босилиб чиқди. А.Ортелийдае юргиб го XIX аср охирига қадар тузилган тарихий карталарда хал](дарнинг ҳудудий жойлзшиши, сиёсий че! аралар, ^арбий юришлар, жанг майдонлари, географик саёҳат-
МУТАХАССИСЛИККА КИРИШ
лар йўпалишдари, тарихий ва табиий воқеа-ҳодисалар акс эттирилган. Шунингдек, Ортелий ва Дюваль томонидан тузнлган карталарда афсонавий во^еа-^одисаяар ва Инжилдаги ривоятлар часвирлана-ди. Масаяан, авлиё ГГавслнинг ва Иброҳим пайғамбарнинг еаёҳат-лари, Троялик Энейнинг денгиз маршрутп, Одиссей юргац йўллар тасвирланган. Кейиирок: карталарда тарихий-иқгисодий кўрсаткич-лар х.ам қайд қилина бошяанган.
МАНБАШУНОСЛИК - асосий ёрдамчи тарих фанларидан бири бўлиб. тарихий манбаларнинг назарияси ва услубиятини ишлаб чиқиш хамда фойдаланишни ўрганувчи фандир. Унинг ўрганиш соҳаси ёзма манбалар саналади.
Манбашуносликнинг асосий муаммовий вазифаси бу - тарихий манбаларни классификация этишдан иборат. Бу манбанинг қайси фанга боғлиқлиги ва ушбу фаннинг услубияти ўрганилаётган ман-банинг тахлидида ^ай даражада қўлланишини аниқлайди.
Тарихий манбалар кенг маънода 6 йирик гуруҳга бўлинади (ёзма, моддий, этнографик, оғзаки ёки фольклор, лингвистик ва кино-фоно-фото ^ужжаглар). Мазкур манбалар устида ишлаш жараёни-да ^уйидаги вазифалар ҳал этилади:

  1. манбаларнинг пайдо бўлиши (эвристика);

  2. манбанинг матни тикланади;

  3. манбакинг келиб чиқиши аниқланади(муаллифи, вақти,
    жойи, асли, тузишдан мақсади);

  4. манбанинг манбашунослик таҳлили - герменевтика (маъ-
    лумотларни тўлиқ тикланиши, уларнинг аниқлиги ва ҳаққонийли-
    ги, манбанияг сиёсий йўналишини аниқлаш);

  5. манбашунослик сиятези (манбаларнинг генеалогик алоқа-
    ларини аниқлаштириш, уларнинг ^аққонийлик ва аниқлик даража-
    ларини ўзаро таққослаш, манбаларнинг ўзаро муносабатлари, во-
    қеаларини ёритнш нуқтаи назаридан йуносабатлари, барча далил-
    ларнинг сони ва улардаги етишмаслик даражасини).

МЕТРОЛОГИЯ (юнонча metron - ўлчов, logos - таьлимот) - ўлчовлар, уларнинг бнр хиллигини таъминлаш усуллари ва воситадари ҳамда галаб этилган аниқликка эришиш йўллари ҳақидаги фан. Тарихий метрологияда асосан, ўтмишдаги метрик ўлчовларии ҳозирги замо-навий метрик ўлчовлар тизимига айлантириш ишлари олиб бори-лади.
НУМИЗМАТИКА (лотннча numisma - танга) - ёрдамчи тарих фани бўлиб, танга-чақалар тарихи ва пул муносабатларини тангалар, танга-ча-қалар ёрдамида ўрганади. Тангаларни тўплаш (коллекцияси) XIV асрдан бошланган. Нумизматика фан сифатида XIII асрда пайдо
<ИЛОВАЛАР>
бўлган. Нумизматика бўлимлари; ^адимги (антик), Византия, шарқ, ғарб, рус.
ОНОМАСТИКА (юнонча onomastikos - от, ном) - тарихий-филологик фанлар-дан бири бўлиб, шахсий отларни ўрганади ва қуйидаги қисмлардан таш-кил топади: антропонимия (инсонларнинг номлари), топонимия (геогра-фик ва топографик жой номлари), этнонимия (халқлар, қабила, этник гурухларнинг номлари), теонимия (худолар ва бошқа мифояогик қахра-монларнинг номлари), космонимия (голдузлар, сайёраларнинг номлари), •зоонимия (хайводларнинг номланиши).
ПАЛЕОГРАФИЯ - ёзув белгиларининг яратилиши ва уларнинг ривожлани-шини ўрганувчи тарихий-филологик фан; назарий палеография тарихан ўзгарган ёзув хусусиятларининг қонуниятларини аниқлайди. Амалий ва тавсифий палеогр, афия муайян қўлёзмаюшг қачон ва қаерда яратилгани-ни, уни ёзган ва кўчирган шахснинг иштирокини ҳамда котибларнинг иш хажмини аниқлаш мақсадида котибларнинг ёки айрим қўлёзмалар-нинг ўзига хос (индивидуал) жиҳатларини ўрганади.
Палеография мустақил фан сифатида дипломатикадан ажралиб чиқ-қан. Палеография атамасини биринчи марта франциялик монах Бернар де Мопфокон қўллаган (1708 йил). Палеографиянинг асосий вазифаси -санаси кўрсатилган қўлёзмалар ёзувининг хронологик ва ҳудудий хусу-сиятларини аниқлаш ва тартибга солиш ва шу асосда муайян матнда унинг ёзилиш вақти ва жойи кўрсатилмаган, бу ҳақда билвосита маълумотлар бўлмаган қўлёзмаларнинг ҳам даври ва жойини аниқлашдир.
Ўрганилаётган алифболарнинг турига мувофиқ палеог^рафия араб палеографияси, туркий палеография, хитой палеографияси, юнон палео-графияси, лотин палеографияси, славян палеографияси ва бошқа турлар-га бўлинади.
Ўзбекистонда ёзма ёдгорликларнинг аксарияти араб ёзувида бўлган-лиги сабабли араб палеографияси бир қадар ривожлалган.
СФРАГИСТИКА (юнонча sphragis ~ муҳр) - тарих фанининг му^рларни ўрга-нувчи ёрдамчи со^аси. XVIII асрда дипломатиканинг бўлими сифатида шакллана бошлаган. Вазифаси ҳужжатларни тасдиқлаш ҳамда уларнинг ҳақи^ийлигини аниқлашдан иборат бўлган. XIX аср охиридан сфрагис-тиканинг қадимги давлат муассасаларининг шаклланиши ва ривожлани-ши тарихини ўрганадиган фан сифатида янги даври бошланган. Сфраги-стика давлат аппаратидаги ислоҳотларни акс эттирувчи муҳрларни хро-нологик тавсифлаш асосида ривожланиб борди. Сфрагистика материал-лари амалий санъат, геральдика, нумизматика, ономастикани ўрганиш-да, қадимги архивларни аниқлашда мухим манбадир. Муҳрни X-XV аср-ларда фақат олий ҳокимиятдаги кишилар ^ўллаган ва ўзига хос белгила-ри билан князь, епископ (Россия), ша^ар ҳокими, мингбоши, ноиб, ^ози, муфтий муҳри (Ўрта Осиё) ва бошқаларга бўлинган.
МУТАХАССИСЛИККА КИРИШ
ХРОНОЛОГИЯ (юконча хронос - вақт ва догос — таълимот) - вақт ўлчовлари хақидаги фан. У 2 хил хронологияга бўлинади:

  1. астрономик (математик) хронология;

  2. техник (тарихий) хронология.

Астрономик хронология - осмон хрдисаларини турли астрономик вақт доирасида ўрганади. Тарихий хронология - ёрдамчи тарихий фан бўлиб, ёзма ва археологик манбалардаги аниқ вақтларни ўрганади.
Хронология тарихан шаклланган фан тизимидир. Қадимдан халқлар табиат ходисаларини кузатиб, қийин математик хисоб-китоб орқали вақ-тни ўлчашган. Хронология Бобил ва Мисрда шаклланган. Ривожланиш тараққиётн Қадимги Греция (Эратосфен, Каллипп), Рим (Варрон, Цензо-рин, Птолемей, Макробий ва хрказо)да кечган.
Ўрта асрларда Беда Достопочтенний («Дунёнинг олти ёши»), Беру-няй («Осор ул-боқия»), Умар Хайём («Наврўзнома») хронология сохаси-да алоҳида тадқиқотлар олиб боришган.
Тарихий хронологияни XVI асрда француз олими Жозеф Скалигер тартибга солган, яъни турли эраларни юлиан йил ҳисобига айлантириш тартибини ишлаб чиқди (юлиан з^исоби милоддаи аввалги 46 йилдан).
Йил ^исоблари бўйича бу фанга XVII асрда француз монахи Д.Пета-вий хам катта хлсса ^ўшган. Тарихий хронологиянинг умумий назария-си ва тарихи XIX асрда немис олими Х.-Л.Идеяер, XX асрда Ф.Гинцель томонидан ишлаб чиқилган.
Хронологияда кўпроқ календарлар ўрганиладя. Уч хил календар мав-жуд:

  1. Ой календари (1 йил, 354 сутка).

  2. Қуёш календари (;қадимги Мисрда қўлланилган, 365 сутка).

  3. Ой-1$уёш календари (Жануби-шарт^ий Осиё мамяакатларида иш-
    латилади).

гл-v (»B/V

Download 399.29 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   16




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling