N. A. Egamberdieva n. A. E g a m b e r d ie V a

qizil suratli vazalar keng tarqalgan. Bunda idish butunlay qora lak 
bilan bo ‘yalib, suratlar va atrofdagi naqshlar sopolning tabiiy rangida 
qoldirilgan. M ifologik va realistik mavzular nihoyatda aniq va nafis 
chiziqlar bilan ishlangan. M il.avv.IV asrdan sopol buyumlarni bezashda 
oq, qizil, yashil va ko‘k bo'yoqlar bilan ham ishlov berganlar. Badiiy 
sopol buyum lar ayniqsa, olimpiada g ‘oliblariga taqdim etilgan. U oddiy 
amforaga o ‘xshatib ishlangan, 
lekin qaysi 
sport turi g ‘olibiga 
moMjallagan boMsa, shu sport turining tasviri tushirilgan. Jumladan, 
mushtlashish, yugurish, nayza otish o ‘yinlari va xk. Shuningdek, ularda 
m a’buda Afina tasviri ham tushirilgan.
Rim 
imperiyasi 
davrida 
sopol 
buyumlariga 
bezak 
berishda 
o ‘zgarishlar kuzatiladi. Ular idishlarni qizil lak bilan qoplashgan. Naqsh 
va suratlar esa bo‘rtm a tarzda aniq ishlangan. K o‘pincha meva, gul va 
barglar tasviri berilgan.
Shisha buyumlari ishlab chiqarish ham qadimgi davrda rivojlangan. 
Shisha bronza davrida Misrda ixtiro qilingan. M isrning shisha 
munchoqlari bu davrda ham haridorgir boMib, u suv yoMi orqali Evropa, 
Rossiya, OM'ta Osiyo xudularigacha tarqalgan.
96

---

Yunonlar va rimliklarda kitoblar ko‘pincha o ‘ram shaklida boMgan. 
Ular ikki xil materialga: papirus va pergamentga yozganlar. Papirus 
M isrdan keltirilgan. Papirus nil o ‘simligi boMib, uning poyasi qat-qat 
bo‘lib, qatlarga ajralgan. Uning qatlamlari dum alatib silliqlangan. 
Natijada qog‘ozga o ‘xshagan sarg‘ishroq pishiq narsa hosil boMgan. 
Yozish uchun ishlatadigan materiallarning ikkinchi xili uy hayvonlari 
terisidan ishlangan. Bu 
Kichik Osiyodagi Pergam shahrida kashf 
qilingan va uning nomidan pergament so‘zi kelib chiqqan. Keyinchalik 
Rimda o ‘ram shaklidagi kitoblar bilan birgalikda, hozirgi kitoblarga 
o'xshash kitoblar ham paydo bo‘la boshlagan.
Qadimgi davrda niurakkab geometrik bezaklarni ishlashda sirkul 
ishlatilgan. U dastlab ikki daryo oraligMda kashf etilib, Yunoniston va 
Rimda keng ishlatilib, takomillashtirilgan. Italiyada esa, mashstablarini 
ko‘paytirish va kamaytirish uchun ishlatiladigan proporsional sirkullar 
ham topilgan. Bu sirkullarning hammasi hozirgi zamon sirkullariga 
o'xshab ketadi.
Rim imperiyasi davrida baliqchilik, dehqonchilik, vinochilik, sohalari 
rivojlangan. Vino ishlab chiqarishda presslardan foydalanilgan. Rim 
avtorlaridan Vitruviy burania va richagli presslar haqida yozib 
qoldirgan. Ular bulardan tashqari o‘roq mashina va suv tegirmoni ham 
ixtiro qilganlar, lekin ularning qiymati qul mehnatidan qimmat 
tushganligini sababli, Rimdan tashqarida keng yoyilmagan. Mil. I asrda 
Italiyada deraza oynasi ixtiro qilinadi. U tezlik bilan ob-havosi yomon 
hududlarga tezlik bilan yoyiladi.
Qadimgi davr ijtimoiy, iqtisodiy taraqqiyotida Eron, Yunoniston va 
Rim muhim o ‘rinni egallagan. Ularning madaniy sohada qoMga kiritgan 
yutuqlar iqtisodiy va madaniy aloqalarning rivojlanishi natijasida boshqa 
xalqlarga ham yoyilgan va bu ularning madaniy rivojlaniishda muhim 
o‘rinni egallagan.
Qadimgi davrda 0 ‘zbekiston hududida ijtimoiy, iqtisodiy va m ada­
niy jihatdan katta o ‘zgarishlar sodir bo‘ldi.
0 ‘zbekiston tarixining qadimgi davri mil.avv. VI asrdan - mil. IV 
gacha davom qilgan. Bu davrda 0 ‘zbekistonning moddiy madaniyati 
rivojiga ahamoniylar, yunon-makedonlar, kushonlar madaniyati sezilarli 
ta’sir ko‘rsatgan.
0 ‘zbekistonning qadimgi davri ikki bosqichga bo‘lib o ‘rganiladi:
1-bosqich miloddan oldingi V I-IV
asrlar boMib, u arxeologik 
adabiyotlarda arxaik davr deb beriladi.
97

---

2-bosqich miloddan oldingi IV asrdan mil. IV asrgacha davom 
qiladi va antik davr deb aytiladi.
Qadimgi davrda 0 ‘zbekistonda yirik qal’a-shaharlar vujudga kelgan. 
Ularning markaziy binolari - ark va ibodatxonalar hisoblanib, ular turli 
haykallar va 
devoriy suratlar bilan bezatilgan. Ark va shahriston 
mudofaa inshootlari bilan mustahkamlangan. Diniy e’tiqodlar bilan 
bogMiq yangi tipdagi binolar - nauslar qurilgan. Qadimgi davrga kelib 
shaharlar nihoyatda tez o ‘sgan.
Ilk shaharlar dehqonchilik vohalari m arkazlarida ibodatxonalar 
atrofida shakllangan. Shaharlar ishlab chiqarishning markazi boMgan. 
U erda hunarmandchilik, savdo, 
diniy e ’tiqod va boshqaruv bilan 
bogMiq boMgan binolar bunyod qilingan. Shu paytdan boshlab ilk 
shaharlarda davlatchilik elementlari shakllana borgan.
Shaharlar quyidagi tashqi xususiyatlariga ega boMishi kerak:
1. Baland binolar - ark, ibodatxonalar va aholining zich qurilgan 
uylari;
2. Burj, m ustahkam darvoza, shinaklarga ega boMgan baland, qalin 
m udofaa devorlar;
3. Shaharda keng 
ko ‘chalar va kanalizaciya sistemasi boMishi 
lozim.
M il.avv. VI asrda 0 ‘zbekiston hududida ilk davlat uyushmalari