N. Bozorboev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

 

---

69 
Blok forma (17.4-rasm) bu blok forma, bir turli ikki va uch pog‘onali 
poydevorlarni betonlashda qo‘llaniladi. Forma o‘rnatiladi va betonlangandan so‘ng 
kran bilan ko‘chirib olinadi.
Konstruktiv bajarilishi bo‘yicha blok forma buzib olinmaydigan (ne 
raz’emnaya) va buzib olinadiganlarga (raz’emnaya) bo‘linadi. Birinchisi 
betonlangan poydevorlardan domkratlar yordamida, ikkinchisi maxsus ajratib 
olinadigan moslama bilan olib qo‘yiladi. Blok formani to‘g‘ri ishlatilsa, qayta 
ishlatilishi 150-200 martagacha boradi. Buzib olinmaydigan (ne raz’emnaya) qolip 
ishlridagi mehnat sarfi taxminan 0,15 odam- soat/m
3
ga teng.
Yirik shchitli qoliplar- qolip panellaridan yig‘iladi. Bu panellarni 
o‘lchamlari 
betonlanayotgan 
imorat 
yacheykasiga 
teng. 
17.5-rasmda 
unifitsiyalangan yirik shitli qolip konstruksiyasi ko‘rsatilgan.
Bu qoliplar, devor 
oralig‘i 2,7...6,3 m, qalinligi 12...30 sm va qavat balandligi 2,8-3,0 m bo‘lgan 
monolit binolarni betonlash uchun qo‘llaniladi. 
17.1.2. YIRIK SHCHITLI QOLIP 
Qolip balandroq yuk ko‘taruvchanlik qobiliyatiga ega yuzasi 3...20 m
2
li 
shchitlardan iborat bo‘lib katta yuzaga ega konstruksiyalarda qo‘llaniladi. Qolip 
elementlari paluba va uni ushlab turuvchi progon va qovurg‘alardan iborat. Qolip 
shchitlari o‘lchovlarini oshirish mehnat sarfini keskin kamayishiga va jarayonlarni 
majmuali mexanizatsiyalashni to‘liq amalga oshirishga imkon beradi. Yirik shchitli 
qolip qo‘llanilishida eng universal va mobil bo‘lib , konstruksiyalar sifatini 
tutashuvlar ( birikmalar) soni kamayishi hisobiga keskin oshirishga 
imkon beradi, va bu holatda shchit balandligi betonlash yarusi balandligiga teng 
qilib olinadi. 
Qolip turli xil inshootlarni yirik o‘lchamli konstruksiyalarini barpo etish 
uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ularni o‘rnatish va yechish faqat kranlar yordamida 
amalga oshiriladi. Qolip shchitlari yuk ko‘taruvchi bo‘lib, paluba, shchitning 
bikirlik elementlari va yuk kutaruvchi konstruksiyalardan iborat. Bunday shchitlar 

---

70 
surilar, o‘rnatuvchi va va birinchi bor tug‘rilovchi tirgaklar va rostlovchi 
domkratlar bilan jihozlanadi. 
Yirik shchitli qolip amalda bino va inshootlarning poydevor, tashqi va 
ichki devorlar, ustunlar, ora yopmalar kabi barcha konstruktiv elementlarida 
qo‘llanilishi mumkin.Bu qolip turar joy va fuqaro binolarini qurilishida keng 
tarqalgan . Ko‘p qavatli turar joy binolarini qurilishida yirik shchitli qoliplar 
qo‘llanilganda tashqi devorlar zavodda tayyorlangan yig‘ma keramzitbeton 
panellardan yoki g‘ishtdan bo‘lgani ma’qul. Ichki yuk ko‘taruvchi devorlar 
monolit temirbetondan bajariladi. Yopmalari to‘sinli va to‘sinsiz bo‘lgan yuk 
ko‘taruvchi ustunlardan iborat konstruktiv sxema keng tarqalgandir. Tashqi 
devorlari yig‘ma yoki g‘ishtdan bo‘lgan binolarda montaj ishlarini beton ishlaridan 
bir qavatga orqada qolishi maqsadga muvofiqdir. 
Betonlanadigan konstruksiyani qalinligi va yuzalar sifatiga bo‘lgan 
talablar asosida qolip shchiti yuk ko‘taruvchi karkas va betonlash yuzasiga tug‘ri 
keluvchi palubadan yasaladi yoki qolip panel qulflar sistemasi bilan bog‘langan 
alohida inventar shchitlardan yig‘iladi. Ikki qarama –qarshi turuvchi qolip panellar 
bir-bir bilan betonlashga qadar bulajak beton konstruksiyasi ichidan o‘tuvchi 
gorizontal vintli tortqilar bilan bog‘lanadi. Qolip turg‘unligini ta’minlash va 
tug‘rilash uchun uchun mexanik vintli domkratlar va rostlovchi 
konstruksiyalardan iborat turli xil tirgaklar va tirgovichlar sistemasi qo‘llaniladi 
(17.6-rasm). 

---

71 
17.6-rasm. “Meva” firmasining devor uchun yirik shchitli qolipi: 
a – karkasli; b – karkas-shchitli; 1 – shchit karkasi; 2 – vintli tortqi; 3 – konsolli surilar; 
4 –
tirgak; 5 – mexanik domkrat; 6 – devor sokoli; 7 – tirgak-tortqi;
8 – paluba; 9 – fiksator. 
Devor qoliplari ikki bosqichda o‘rnatiladi.Oldin karkas armaturasi montaj 
qilinadi,, keyin devorni bir tomonidan qavat balandligi bo‘yicha qolip va ishlarni 
oxirgi bosqichida devorni ikkkinchi tomonidan qolip montaj qilinadi. Qolip qabul 
qilinganda uning geometrik o‘lchamlari , o‘qlarni mosligi, qolip shchitlarining 
vertikalligi va gorizontalligi,qo‘yma detallar, tutashuv joylari va choklarining 
zichligi nazorat qilinadi. 
Beton qorishmasi qolipga yuqoridan shchitni tashqi tomonida joylashgan 
va unga mahkamlangan konsolli surilardan joylashtiriladi. Devorlarni betonlash 
uchastkalar bilan olib boriladi, chegara vazifasini odatda eshik bo‘shliqlari 
bajaradi.Beton qorishmali bunker xamma vaqt bir necha no‘qtalarda bo‘shatiladi, 
va qorishma qolipga 30...40 sm li qatlamlar bilan joylashtiriladi va shu vaqtni 
o‘zida vibratorlar bilan zichlanadi. Qoliplarni o‘rnatayotgan paytda beton 
qorishmasi bosimini qabul qilish uchun maxsus inventar vtulka (tiqin)lar , ayrim 
hollarda qo‘shimcha vkladishlar o‘rnatiladi. Devor va ora yopmalar qolipining 
shchitlari odatda betonlanadigan beton yuzasining (bino yacheykasi) o‘lchamlariga 
moslashtirilib bajariladi, bu maydon 70 m
2
dan oshmasligi kerak. 

---

72 
Qolipni uning konstruksiyasi va uning alohida elementlarini turg‘unligini 
ta’minlash va umuman ishlarni bajarish jarayonlarini ketma-ketligini e’tiborga 
olgan o‘rnatiladi.