N. Bozorboev, X. I. Yusupov, R. A. Narov, A. M. Ilmuradov, V. Rasulov, B. T. Xushnazarov, F. N. Bozorboev, A. T. Ilyasov

Qolip sistemasi – bu tushunchaga qolip va uni mustaxkamligi va 
turg‘unligini ta’minlovchi elementlar, maxkamlovchi elementlar va ushlab 
turuvchi konstruksiyalar, havozalar kiradi.
Qolip va qoliplar sistemasi ayrim elementlarining turlari va vazifasi: 
• qolip – monolit konstruksiyalar uchun shakl-forma;

---

48 
• shchit – qolipning karkas va palubadan iborat bo‘lib, shakl hosil qiluvchi 
elementi;  
• paluba – shchitning shakl hosil qiluvchi ishchi yuzasini tashkil etuvchi 
elementi;  
• qolip panel – qolipning shakl-forma hosil etuvchi tekis elementi bo‘lib, 
bir nechta tutash shchitlardan iborat va uzaro bog‘lovchi tugunlar va elementlar 
yordamida bog‘langan bo‘lib aniq tekis yuzani qoliplashga muljallangan; 
• qolip bloki – butun holda tayyorlangan tekis va burchak panel va 
shchitlardan iborat, fazoviy, perimetri bo‘yicha berk element.
Qolip uchun material sifatida alyumin qotishmalari, namga chidamli fanera 
va yog‘och plitalar, po‘lat, stekloplastik va katta zichlikli to‘ldirgichga ega 
polipropilen xizmat qiladi. Qoliplarni ushlab turuvchi elementlari odatda po‘latdan, 
alyumin qotishmalaridan yasaladi, bu esa o‘z navbatida ularni qayta ishlatish 
imkonini beradi.
Qolipning kombinatsiyalashgan konstruksiyalari eng samaralidir. Ular 
materiallarning o‘ziga xos xarakteristikalaridan yuqori darajada to‘liq foydalanish 
imkonini beradi. Fanera va plastikdan yasalgan qolipning qayta ishlatilishi 50 
marta va undan ortiqga teng, shu bilan birga material va betonni kam adgeziyasi 
hisobiga konstruksiya yuza sifati ancha oshadi. Po‘latli qolip yasashda, qalinligi 
2...6 mm tunuka qo‘llaniladi, bu o‘z navbatida qolipni ancha og‘irlashtiradi. 
Yog‘och materiallardan yasalgan qolip yuzalari sintetik qoplamalar bilan 
himoyalanadi. Xozirgi paytda qalinligi 18...22 mm, namga chidamli faneradan 
yasalgan qoliplar eng keng tarqalgandir. Qoplama qatlam sifatida stekloplastik , 
qatlamli plastik, viniplast ishlatiladi. 
Ayniqsa shishatola bilan armaturalangan plastmassa qoliplar ham 
qo‘llanilayapti. Ular statik yuklanishda yuqori mustahkamlikka ega va beton bilan 
ximik mosdir. Polimerdan yasalgan qoliplar boshqa qoliplardan yengilligi, shaklini 

---

49 
o‘zgarmasligi va korroziyaga chidamliligi bilan ajralib turadi. Plastmassa 
qoliplarning kamchiligi – termoishlov berilgandagi harorat 60°S gacha bo‘lganda 
ularning yuk ko‘taruvchanlik qobiliyati keskin kamayadi. 
Metall palubasiga listli polipropilen qoplangan kombinatsiyalashgan 
qoliplar paydo bo‘ldi. Tok o‘tkazuvchi to‘ldirgichli kompozitlarni qo‘llash betonga 
issiqlik ta’sirini boshqaradigan isituvchi qoplama olish imkonini beradi.