N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

BO‘LSA, ESA  SO‘ZLARI
YORDAMIDA BOG‘LANGAN QO‘SHMA GAPLAR
1-topshiriq. 
Ko‘chiring. Qo‘shma gaplarni qismlarga ajrating. Bo‘lsa, esa
so‘zlarining vazifasini aniqlang.
1. Rejadagi zarur ishlarni amalga oshirishga vaqt yetkaza olmayapman,
sen bo‘lsang faqat dam olaylik deysan. («Gulxan») 2. U kim bo‘lsa bo‘lsin,
men esa arxitektor bo‘laman. («G‘uncha»)

---

32
2-topshiriq.
Bo‘lsa, esa so‘zlari qanday ma’no munosabatini bildirayotganini
ayting.
Bilib oling. Bo‘lsa, esa so‘zlari bog‘langan qo‘shma gap qismlarini
bog‘lash bilan birga, ular o‘rtasida qiyoslash va
zidlash munosabati mavjudligini ifodalaydi. Bo‘lsa, esa so‘zlari qiyoslanuvchi
bo‘lakdan so‘ng keladi.
78-mashq.
Gaplarni ko‘chiring, bog‘lovchi vositalarni izohlang.
1. Tovus o‘zining chiroyli patlarini ehtiyot qiladi, vijdonli odam esa
o‘zining sharaf-u shonini saqlaydi. 2. Egrilik insonni qabohatga yetaklaydi,
to‘g‘rilik bo‘lsa uni saodatga boshlaydi. 3. Yaxshilik qilmoqlik ulug‘ fazilatdir,
Buning qadriga yetmaslik esa illatdir. 4. Oy tunda kerak, aql esa kunda kerak.
5. To‘g‘ri til tosh yoradi, egri til esa bosh yoradi. 6. Yaxshidan bog‘ qoladi,
yomondan esa dog‘ qoladi.
79-mashq. 
Gaplarni o‘qing, bo‘lsa, esa so‘zlarining gapdagi vazifalarini
tushuntiring.
1. Jahl — dushman, aql esa do‘stdir. 2. Dono aybni o‘zidan axtaradi,
ahmoq bo‘lsa do‘stini ayblaydi. 3. Aql ko‘pga yetkazadi, hunar bo‘lsa insonni
ko‘kka ko‘taradi. 4. Rostgo‘ylik odamni kamolotga yetaklaydi, yolg‘onchilik esa
uni halokatga olib boradi. 5. So‘zning yumshog‘i g‘azabni so‘ndiradi, so‘zning
qattig‘i esa odamni o‘ldiradi.
80-mashq. 
Bo‘lsa, esa so‘zlari bog‘lovchi vazifasida kelgan to‘rtta gap yozing.
Qo‘shma gap qismlari o‘rtasida qanday mazmuniy munosabat mavjudligini ayting.
81-mashq. 
Bo‘lsa, esa so‘zlaridan mosini qo‘yib, berilgan gaplarni davom ettirib,
qo‘shma gaplar hosil qiling, daftaringizga yozing.
1. Halol mehnat ro‘zg‘orga qut-baraka olib keladi, ... 2. Bulbul navosi
ko‘ngillarni shod aylaydi, ... 3. Mehr-muruvvat, saxovat insonlarni bir-bi-
riga yaqinlashtiradi, ... 4. Mehnat bilan har kishi murodiga yetadi, ... 5.
Oqil-u donoga yo‘ldosh bo‘lgan kishi hech qachon yo‘lidan adashmaydi, ...

---

33