N. X. Ermatov, B. Y. Nomozov, D. G’. Azizova, M. X. Ashurov, A. I. Abdirazakov, R. S. Bekjonov

5-bob.Turli energiya manbalari ta’sirida neft va gazni siqib chiqarish 
mexanizmi 
5.1.Suyuqlikning quduq tubiga oqib kelish shartlari 
Suyuqlik yoki gazning har qanday sharoitda, harakati yuz berishi mumkin 
bo‘lgan nuqtalar orasidagi bosimlar farqi ta‘sirida ro‘y beradi. 
Yer osti gidravlikasi kursidan ma‘lumki, yangi ochilgan uyumga qazilgan 
quduqdan mahsulot olinmasa, quduq va qatlamdagi bosim teng bo‘ladi va unda 
bosimlar farqi ham nolga teng bo‘ladi. Quduqdan suyuqlik (yoki gaz) qazib olinsa 

---

58 
quduq tubida bosim tushadi va qatlam bosimidan kichik bo‘ladi. Suyuqlik (yoki gaz) 
qatlamdan quduqqa teshilgan teshikchalar orqali yoki quduq tubi yemirilmas tog‘ 
jinslaridan tuzilgan bo‘lsa ochiq devor yuzasidan sizib kiradi. 
Quduq devori yon yuzi silindirning yon yuzasiga o‘xshatish mumkin, uning 
radiusi quduq radiusiga teng. Agar quduq tubi atrofi teshikchalar bilan ochilgan 
bo‘lsa, unda sizdirishning yon yuzasi teshilgan teshiklar yuzalari yig‘indisiga teng 
bo‘ladi. 
Quduqdan sutka davomida qazib olinadigan suyuqlik miqdori, quduqning 
sutkalik debiti deb ataladi. 
5.2.Quduq debiti formulasi 
Suyuqlik va gaz qatlamning quduqdan uncha uzoq bo‘lmagan qismidagi 
harakati sezilarli kichik tezlikda ro‘y beradi va shuning uchun chiziqli qonunga 
bo‘ysinadi. Suyuqlik uchun sizishning chiziqli qonunida quduq debiti qatlam va 
quduq tubi bosimlari farqiga to‘g‘ri proporsional bo‘ladi. 
Sizishning chiziqli qonuni, yoki Darsi qonuni differensial ko‘rinishida 
quyidagicha yoziladi: 
(5.1) 
bu yerda - sizish tezligi; 
k – o‘tkazuvchanlik; 
μ – qovushqoqligi; 
dp – bosim o‘zgarishi (cheksiz kichik) 
dr – quduqdan masofaning o‘zgarishi (cheksiz kichik). 
Sizish tezligini quyidagi bog‘liqlik bilan ifodalash ham mumkin 
bu yerda Q –quduq debiti; 
F- sizish yuzasi. 
Ikki oxirgi formuladan quyidagini olamiz: 

---

59 
(5.2) 
Sizish yuzasi silindirning yon yuzasiga o‘xshash bo‘ladi: 
(5.3) 
Unda
O‘zgaruvchilarni bo‘lamiz: 
O‘zgaruvchi r ning chegarasini r
q
dan R
k
gacha va p ni p
q tub
dan p
qat
, 
Va Dyupyi formulasini olamiz: 
(5.4) 
bu yerda r
q
– gidrodinamik mukammal quduq radiusi.