N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazаkov, M. X. Ashurov

 
VI.2. Kon qurilmalarining korrozion yemirilishi 
Korroziya detallarning va mexanizmlarning ish qobiliyatining pasayishi va 
ishdan chiqishiga olib keluvchi asosiy yemiruvchi omillardan biri hisoblanadi. 
Korroziya natijasida yo‘qotishlarni bevosita va bilvosita usullarga bo‘lish 
mumkin. 
Bevosita korroziyadan yo‘qotishga buyumlarni himoyalash uchun qilinadigan 
sarf-xarajatlar va metallning ish qobiliyatini yo‘qotish natijasida to‘liq ishdan chiqishi 
kiradi. Mutaxassislar hisob-kitobiga ko‘ra metallarning to‘liq ishdan chiqishi hozirgi 
vaqtda yiliga 10-15% ini tashkil etadi. 

---

73 
Bilvosita korroziyadan yo‘qotishga jixozlarning ish unumdorligi kamayishi 
natijasida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifati va hajmi kamayishi, hamda 
metallar sarfining oshishi kiradi. 
Neft va gaz sanoatida korroziya natijasida ko‘pgina jixozlarning ish 
unumdorligi kamayishi va ishdan chiqishi kuzatiladi. Ayniqsa quvurlar, jo‘mraklar va 
rezervuarlar shular jumlasidandir. 
Metallarning korroziyaga qarshilik ko‘rsatish qobiliyati korroziyabardoshlilik 
deyiladi. Metall va ularning qotishmalari har xil haroratli sharoitlarda va har xil 
tashqi muhitlarda turlicha korroziyabardoshlilikka ega bo‘ladi. 
Korroziyaga qarshi himoya usullari konstruksion, texnologik va foydalanish 
davridagi tadbirlarga bo‘linadi va uning usullari korrozion eksperimental tadqiqotlar 
asosida ishlab chiqiladi. 
Metall materiallar ularni qurshab turgan muhit ta’sirida har xil tezlikda 
yemiriladi. Bu yemirilishning asosiy sababi metall sirtining tashqi muhit bilan 
kimyoviy o‘zaro ta’siri natijasida bo‘ladi. 
Korrozion jarayonlar metall sirtida sodir bo‘ladigan reaksiyalar mexanizmiga 
ko‘ra kimyoviy va elektrokimyoviy korroziyalarga bo‘linadi. 
Kimyoviy korroziya metallning agressiv muhit bilan o‘zaro kimyoviy ta’sirida 
sodir bo‘ladigan jarayonlar orqali kechadi. Kimyoviy korroziyada metall sirti bilan 
suyuq yoki gazli muhitlarning kimyoviy geterogen reaksiyalari sodir bo‘lib, natijaviy 
elektr toki hosil bo‘lishi kuzatilmaydi. Korroziya metall sirtiga quruq gazlar va 
bug‘lar, suyuq elektrolitmaslar (neft va uning mahsulotlari, spirtlar, mineral yog‘lar, 
organik birikmalar) ta’sirida kuzatiladi. 
Eletrokimyoviy korroziya geterogen elektrokimyoviy reaksiyalar bo‘lib, unga 
suvli eritmalarda, nam gazlarda, tuz va ishqorli eritmalarda sodir bo‘ladigan 
jarayonlar kiradi va metallning muhit bilan o‘zaro ta’siri natijasida elektr toki hosil 
bo‘lishi kuzatiladi. Elektrokimyoviy korroziyani sodir bo‘lish sharoiti, muhitning 
xossalariga va boshka turlarga ko‘ra tasniflash mumkin. 

---

74 
Agressiv muhitlarning turlariga ko‘ra korrozion jarayonlar atmosferaviy, 
gazda, suyuqliklarda, tuproqda, adashgan toklar ta’sirida, biologik korroziyalarga 
bo‘linadi. 
Metall qurilmalarning korroziyalanishi ikki mexanizm asosida sodir etadi: 
kimyoviy va elektrokimyoviy (VI.1-rasm). Kimyoviy mexanizmdagi ko’rinish yuqori 
haroratda gazlar ta’sirida, “Quruq” atmosfera sharoitida va tok o‘tkazmaydigan 
suyuqliklarda sodir bo‘ladi. Metallarning kimyoviy korroziyasida oksidlanish va 
qaytarilish jarayoni bir vaqtni o‘zida tashqi muhit va metall ta’sir chegarasida sodir 
bo‘ladi (geterogen muhit). Natijada metallarning oksidlari hosil bo‘ladi. 
Masalan: FeO; Fe
2
O
3
; Fe
3
O
4
; Al
2
O
3
; ZnO
2
va boshqalar. 
Metallarning elektrokimyoviy mexanizmi asosidagi yemirilishi elektrolitlarda, 
tuproq sharoitida, bakteriyalar ta’sirida va “Ho‘l”, “Nam” atmosfera sharoitida sodir 
bo‘ladi. 
Elektrokimyoviy korroziya yemirilish mexanizmi galvanik neftlarning 
yemirilish mexanizmiga o‘xshash bo‘ladi. Metall yuzasida quyidagi sabablarga ko‘ra 
makro va mikro galvanik juftlar hosil bo‘ladi: 
- metall makro va mikro tarkibining bir xil bo‘lmasligi; 
- metall makro va mikro yuza tekisligini bir xil bo‘lmasligi; 
- iflosliklarni va korroziya mahsulotlarini metall yuzasida bir xil 
tarqalmaganligi; 
- metall yuzasida ezilgan va chizilgan joylarni bo‘lish va boshqalar. 
- Hosil 
bo‘lgan galvanik juftlarning anod bo‘limida oksidlanish 
(Me→Me
n
+ne), katod bo‘limida esa qaytarilish jarayonlari (D+ne→ne; 
D=H
+
; O
2
; Me
n+
) sodir bo‘ladi. Natijada metallarning gidrooksidlari hosil 
bo‘ladi. Masalan: quvurlar korroziyasi Fe(OН)
2
; Fe(ОН)
3
; Al(OН)
3 
va 
boshqalar (VI.2-rasm). 
- Shunday qilib, metallar korroziyasi deb ularning tashqi muhit ta’sirida 
o‘zaro kimyoviy, elektrokimyoviy jarayonlar natijasida o‘zicha 
yemirilishiga aytiladi. 

---

75 
- Neft va gaz quvurlari, foydalanish davrida, yuqorida ko‘rsatilgan sharoitlar 
ta’sirida bo‘ladilar va tegishlicha korroziyalanadilar.